Dosyalar
Hz. Peygamber ve Çocuk
 

Prof. Dr. İbrahim Canan'ın Eserleri

23 Aralık 2010 Perşembe Dosyalar / İbrahim Canan


Hayatını ilme ve Hz. Peygamber'in doğru anlaşılmasına adamış bir ilim adamı olan merhum Prof. Dr. İbrahim Canan, bugün her ne kadar aramızdan ayrılmış olsa da geride bıraktığı devasa külliyatı ile hala aramızda.

İşte Canan'ın geride bıraktığı ölümsüz eserler...

Hadis Ansiklopedisi

Kütüb-i Sitte

Hadis kaynakları arasında en güvenilir olduğu kabul edilen ve “Kütüb-i sitte” (altı kitap) adıyla meşhur olan altı hadis kitabındaki rivayetleri, tekrar edenleri çıkarmak ve yeni bir tasnife tabi tutmak suretiyle bir araya getiren 18 ciltlik bir hadis ansiklopedisidir. Prof. Dr. İbrahim Canan'ın bu kapsamlı eseri aslen, İbn Deybe eş-Şeybânî ez-Zebîdî'nin (v. 944/1537) “Teysîru'l-vusûl ilâ Câmi'il-usûl min hadîsi'r-resûl” adlı eseri esas alınarak oluşturulmuştur. Fakat  Teysîru'l-vusûl'un tercümesinden ibaret değildir. Canan öncelikle hadis tarihi ve hadis usûlü ile ilgili bazı meseleleri incelediği ve Kütüb-i Sitte'ye dahil olan kitaplar ile bunların müellifleri hakkında tanıtıcı bilgiler kaydettiği bir mukaddime kısmı hazırlamıştır. “Teysîru'l-vusûl” tertibine göre hadisleri verirken de açıklanması gereken hadisleri -çeşitli hadis şerhlerinden ve ilgili kaynaklardan faydalanarak- açıklamış, ayrıca hadislerde yahut senedlerde ismi geçen her bir sahabîyi tanıtmıştır. Eser hazırlanırken Teysîru'l-vusûl'ün orjinalitesinin bozulmaması amacıyla İbn Deybe'nin Kütüb-i Sitte'ye dahil etmediği fakat Hanefî alimleri tarafından Kütüb-i sitte'nin altıncı kitabı sayılan İbn Mâce'nin Sünen'inde yer alan hadisleri ilgili bahislere dağıtmamış, ancak Kütüb-i Sitte'nin diğer kitaplarında bulunmadığı halde İbn Mâce'de bulunan hadisleri ayrı bir bölüm olarak kitabın sonuna eklemiştir.

Buhârî, Müslim, Tirmizî, Ebû Dâvûd, Nesâî, İbn Mâce ve İmam Mâlik'in eserlerinde bulunan bütün hadislere, -bu kitaplardaki yerlerine de işaret edilmiş olarak- ulaşabilme imkanı sunan Hadis Ansiklopedisi Kütüb-i Sitte, geniş bir okuyucu kitlesinin istifade edebileceği bir kaynak eserdir.

 


 

Peygamberimizin Okuma Yazma Seferberliği ve Öğretim Siyaseti

Prof. Dr. İbrahim Canan'ın, 1983-1984 öğretim yılında Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nce düzenlenen seminer programında sunmak üzere hazırladığı metnin genişletilmiş şeklidir.

Eserde öncelikle, “tarihte yazının başlangıcı”, “cahiliye devri Araplarında okuma yazma durumu”, “İslam'ın ilme ve dolayısıyla yazıya verdiği önem”le alakalı giriş bilgileri verilmiş, sonra ise Hz. Peygamber'in Müslümanlar arasında okuma-yazma bilenlerin sayısını arttırmak ve genel bilgi ve kültür seviyesini yükseltmek için ne gibi tedbirler aldığı ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu manada Hz. Peygamber'in ilim öğrenme ve öğretme konusundaki teşvik edici hadislerinden örnekler sunulmuş; mescitlerin, suffanın ve evlerin nasıl birer eğitim kurumu olarak vazife gördüğü açıklanmış ve Hz. Peygamber döneminde öğretim işiyle meşgul olan sahabeler kısaca tanıtılmıştır. Ehil olan herkesin, hiçbir maddi menfaat beklemeden sorumlu tutulduğu bu seferberlik örneğini görmek günümüz eğitimcileri için özel bir önem taşımaktadır.

 


 

Peygamber Yıldızları Sahabe Dünyası

Müslümanlar içinde en kıymetli ve seçkin nesil olan sahabeyi konu alan bir eserdir. Üç bölümden oluşan eserin birinci bölümünde, sahabe nesli hakkındaki ayet ve hadisler ışığında bu neslin üstün makamı konu edilmiş ve sahabe hakkında genel bilgiler verilmiş; ikinci bölümde Bediüzzaman'ın sahabe nesli hakkındaki görüşler açıklanmış ve üçüncü bölümde Hz. Peygamber'in vefatından sonra yaşanan siyasî ihtilaflar bahis konusu edilerek bu fitne döneminde sahabenin nasıl bir tutum sergilediği  incelenmiştir.

 

 


 

İslam’da Temel Eğitim Esasları

“Kişinin hayata ve çevresine intibak edebilmesi için muhtaç olduğu tüm zorunlu bilgi ve alışkanlıkların kazandırılması faaliyeti” olarak tanımlanan temel eğitim konusunu İslamî açıdan ele alan cep kitabı mahiyetinde bir eserdir. Eser ilk olarak Kasım-Aralık 1979 tarihli Diyânet dergisinde makale olarak yayınlanmış, 1980 yılında ise konunun önemi ve güncelliği dolayısıyla müstakil bir kitap olarak basılmıştır.  Eserde öncelikle temel eğitimkavramı üzerinde durulmuş, sonra ise çocuklarda temel eğitimin zamanı, içerik ve müfredâtı, temel eğitimden kimlerin sorumlu olduğu konuları işlenmiş ve İslamî temel eğitim sistemiyle günümüz eğitim sisteminin karşılaştırılması yapılmıştır. Eserin muhtevasının büyük kısmı farklı bir tertiple fakat daha ayrıntılı bir biçimde Canan'ın, “Hz. Peygamber'in Sünnetinde Terbiye” adlı kitabında yer almaktadır.

 


 

Hz. Peygamber'in Sünnetinde Tıp

Tıbb-ı Nebevî

Prof. Dr. İbrahim Canan'ın, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi adıyla yayına hazırladığı 18 ciltlik eserin 11. cildinde yer alan tıbb-ı nebevî ile ilgili bölümün ayrı basımıdır.Eserde Hz. Peygamber'in sağlıkla ilgili hadis-i şerifleri açıklanmış ve O'nun koruyucu hekimlik, tedavi vb. konulardaki uyarı ve uygulamaları aktarılmıştır. Meşhur tıbb-ı nebevî kitaplarından bazılarının tahlil ve tenkidini de içeren eser, tıbb-ı nebevînin yeniden ihya edilmesine yönelik önerilerde de bulunmaktadır.

 


 

İslam Davetçisinin El Kitabı

Prof. Dr. İbrahim Canan'ın, İslam'a davet ve tebliğ konusunda çeşitli sempozyum ve toplantılarda sunmuş olduğu üç ayrı tebliğin kitaplaştırılmış halidir.

Canan, birinci makalede Hz. Peygamber'in tebliğ metodlarından olan “muhataba görelik” ve “tedrîcîlik” prensiplerini incelemiş; “Vâizliğin Dünü Bugünü Yarını” adını taşıyan ikinci makalede, İslamî tebliğde büyük yeri bulunanvaizlik müessesesi hakkında önemli tespit ve tavsiyelerde bulunmuş; üçüncü makalede ise İslam dini hakkında yaygınlaştırılan olumsuz propagandalara ne gibi tedbirlerle karşı konulması gerektiği üzerinde durmuştur. Eser, İslam'a hizmet etme gayesinde bulunan -özellikle- genç nesil için ufuk açıcı niteliktedir.

 


 

Rasûlullah'a Göre Ailede ve Okulda Çocuk Terbiyesi

Prof. Dr. İbrahim Canan'ın, Erzurum İslamî İlimler Fakültesi'ne doçentlik tezi olarak sunduğu “Hz. Peygamber'in Sünnetinde Terbiye” adlı eserinden seçilen konulardan oluşmaktadır. “Hz. Peygamber, bulûğa kadar olan yaş devresinde nasıl bir terbiye tatbik etmiştir?”, “Hangi yaşlarda neler üzerinde durmuştur?”, “Ter

biye vasıtaları nelerdir?”, “İslamî temel eğitimin ana mevzuları nelerdir?” gibi, her Müslüman aile için birinci derecede önem taşıyan konular, biraz kısaltılmış olarak okuyucunun istifadesine sunulmuştur.

 


 

Seminer ve Tez Rehberi

Fakülte ve yüksekokullarda seminer ve tez çalışması yapacak olan öğrencilere bazı teknik bilgiler vermek amacıyla hazırlanmış bir eserdir. Prof. Dr. İbrahim Canan'ın, 1977 yılında Erzurum İslamî İlimler Fakültesi'nde asistan iken kaleme aldığı eser, tez çalışmalarında konu seçimi, kaynakların taranması, bilgi fişi çıkarma tekniği, içeriğin düzenlenmesi, imla-transkripsiyon prensipleri ve dipnot oluşturma tekniği hakkında açıklayıcı bilgiler içermektedir.

 


 

Hz. Peygamber'in Sünnetinde Terbiye

İslam düşüncesinde beşikten mezara kadar devam eden bir faaliyet olarak görülen “terbiye” meselesinin, hususen bulûğ çağına kadar olan çocuklarla ilgili kısmını konu alan geniş kapsamlı bir eserdir. Prof. Dr. İbrahim Canan, Erzurum İslamî İlimler Fakültesi'ne doçentlik tezi olarak sunduğu eserini hazırlarken, çok çeşitli hadis kaynaklarını taramış ve çocuk terbiyesi konusunu Hz. Peygamber'in sünneti ışığında incelemiştir. Eserde öncelikle -eski ve yeni telakkiler açısından-  “terbiye” kavramı değerlendirilmiş  ve bulûğ çağına kadar çocuğun hangi terbiye safhalarından geçirilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Sonra ise “hayata hazırlanma sürecinde çocuklara  kazandırılması zorunlu olan bilgi ve alışkanlıklar” olarak tanımlanan temel eğitim konularına, sünnetteki uygulamalar ekseninde mercek tutulmuştur. Çocuklara verilecek ahlâkî ve bedenî terbiyenin kapsamı ve içeriği yine Hz. Peygamber'in hayatından örneklerle ayrıntılı olarak değerlendirilmiş, ayrıca çocuk terbiyesinde sosyal ve fizikî çevre faktörlerinin etkisi araştırılmıştır.Her anne babanın çocuklarına karşı en büyük sorumluluklarından olan “terbiye” konusunu nikah öncesi tedbirlerden başlamak üzere ve çocukla alakalı her türlü bakım, eğitim, ilgi vs.  konularını içeren çok geniş kapsamda ele alan eser ebeveynler için olduğu kadar konuya ilgi duyan tüm okuyucular için de zengin içerikli bir çalışmadır.

 


 

Aile Reisi ve Baba Olarak Hz. Peygamber

Hz. Peygamber'in aile hayatında fiilen yaşamış bulunduğu sünnetleri çerçevesinde İslamî aileyi ve onun işleyişini gözler önüne seren bir eserdir.  Eserin birinci bölümünde Hz. Peygamber'e bir aile reisi olarak bakılmış ve ailenin diğer fertleri ve bilhassa hanımlarıyla olan münasebetleri incelenmiştir. İkinci bölümde ise Hz. Peygamber'e baba olarak bakılmış ve O'nun çocuklarıyla olan ilişkileri üzerinde durulmuştur. Eserin sonraki baskılarına “ailede anne ve babanın terbiyevî sorumluluğu”yla ilgili bir bölüm daha ilave edilmiştir.

 

 


 

Allah'ın Çocuklara Bahşettiği Haklar

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 1959 yılında kabul ettiği Çocuk Hakları Beyannamesi'ne ait maddeleri İslamî kaynaklar ışığında değerlendiren bir eserdir. Canan, öncelikle söz konusu beyannamenin 10 maddesini hadis-i şerifler ve İslam âlimlerinin görüşleri açısından ayrıntılı olarak tahlil etmiş, sonra ise İslam'a göre çocukların sahip olduğu hakları ayrı bir bölüm halinde özetlemiştir. Eser, Batı'nın çocuklar hakkında  geçtiğimiz yüzyılda tanıdığı hakları, İslam'ın başlangıçtan beri tanımış, hatta konu hakkında çok daha kapsamlı hükümler koymuş olduğunu öne sürmekte.

 


 

Namus Fitnesi Mut'a

Taraflar arasında belirli bir süre tayin edilerek yapılan ve Ehl-i Sünnet âlimlerince haram olduğu kabul edilen mut'a nikahı konusunda kaleme alınmış bir eserdir. Eserde öncelikle İslamî nikâhın mana ve ciddiyeti üzerinde durulmuş, sonra ise Ehl-i Sünnet ve Şia kaynaklarına inilerek mut'a nikâhının mahiyeti açıklanmış ve geçersizliği ortaya konmuştur.

 

 

 


 

Peygamberimizin Tebliğ Metodları

Hz. Peygamber'in İslam'ı tebliğde takip ettiği metodları inceleyen bir eserdir. Prof. Dr. İbrahim Canan'ın 1972 yılında Paris-Sorbonne Üniversitesi'ne doktora tezi olarak sunmuş olduğu eser, Hz. Peygamber'in hayatını ve çeşitli hadis kaynaklarını tetkikten sonra özgün bir tertiple hazırlanmıştır. Canan, İslam'ın “nübüvvet” ve “insan” konularına yaklaşımı hakkında verdiği giriş bilgilerinden sonra Hz. Peygamber'in dini tebliğ ederken dikkate aldığı “tedrîcîlik” ve “muhataba görelik” prensiplerini incelemiş; yine O'nun, yahudiler, münafıklar, bedeviler, asiller, kadınlar vb. gibi çeşitli sosyal gruplarla ilişkilerde nasıl bir üslûp benimsediği üzerinde ayrıntılı olarak durmuştur. Dini tebliğde kullanılan bir takım vasıtalara ve bu manada Hz. Peygamber'in şahsiyetine ait üstün vasıfların tebliğini etkili kılmada nasıl bir yere sahip olduğuna da değinen eser, günümüzde tebliğ ve terbiye vazifeleriyle meşgul olanlar için ufuk açıcı niteliktedir.

 


 

İslam'ın Işığında Anarşi

70'li yıllarda Türkiye gündemini en çok meşgul eden konulardan olan “anarşi” hakkında kaleme alınmış bir eserdir. Prof. Dr. İbrahim Canan'ın, dinin temel kaynakları olan Kur'ân ve sünneti esas alarak hazırladığı eserde “anarşi” ve anarşiyi doğuran “fitne” meselesinin sebepleri üzerinde durulmuş, ayrıca bu konuda İslam'ın va’z ettiği prensipler ve gösterdiği çözüm yolları araştırılmıştır.

 


 

İslam’da Zaman Tanzimi

Türkiye Öğretmenler Vakfı'nın Dünya Gençlik Yılı vesilesiyle 1985 yılı bahar döneminde Ankara'da düzenlediği “Gençliğin Durumu ve Dünyadaki Geleceği” adlı sempozyumda “İslam’da Zaman Tanzimi” adıyla sunulan tebliğin genişletilmiş şeklidir. Eserde öncelikle Kur'ân-ı Kerîm'de bulunan zamanla ilgili kelime ve tabirler incelenmiş ve zamanın doğru bir biçimde değerlendirilebilmesi için dinimizin koyduğu tedbirler açıklanmıştır. Sonra ise Hz. Peygamber'in zamanını nasıl tanzim ettiği üzerinde durulmuştur. İslamî açıdan “tatil” ve “istirahat” kavramlarının nasıl anlaşılması gerektiği konusunu ayrıntılı bir biçimde değerlendiren eser yine bu manada İslam âlimlerinin zaman konusundaki hassasiyetlerinden örnekler sunan bir bölüm de içermektedir.

 


 

İslam Âleminin Ana Meselelerine Bediüzzaman'dan Çözümler

1992 yılında İstanbul Kültür ve Eğitim Vakfı tarafından tertip edilen “İslam Düşüncesinin Yeniden Yapılanması ve Bediüzzaman Said Nursî” adlı uluslararası sepozyumda sunulan “Bediüzzaman'a Göre İslam Âleminin Ana Meseleleri ve Çözüm Yolları” başlıklı tebliğin biraz genişletilmiş şeklidir. Eserde Bediüzzaman'ın özellikle ilim, ilerleme ve birleşme ile ilgili fikir ve görüşleri kendi eserlerinden alıntılarla takdim edilmektedir.

 


 

Peygamberimizin Hadislerinde Medeniyet Kültür ve Teknik

Günlük değerlendirmelerimizde sıkça kullandığımız “medeniyet”, “kültür” kelimeleri ile bunlarla alakalı olarak türetilen medenî, gayr-ı medenî, ileri, ibtidâî, vahşî, ileri kültür, geri kültür gibi bir takım tabirlerin değerlendirildiği bir eserdir. Üç bölümden oluşan eserin birinci bölümünde kültür, medeniyet, teknik vb. tabirlerin Batı'da nasıl anlaşıldığı incelenmiş; ikinci bölümde bu tabirlerin İslamî literatürdeki benzerleriyle karşılaştırılması yapılmış ve üçüncü bölümde bu kavramlara Hz. Peygamber'in hadislerinde nasıl yer verildiği açıklanmıştır.

 


 

Âyet ve Hadislerin Işığında Çevre Ahlakı

Çağımızın en önemli problemlerinden olan “çevre sağlığı” konusunda İslam'ın görüşünü açıklamak amacıyla hazırlanmış üç bölümden oluşan bir eserdir.

Eserin birinci bölümünde âyet ve hadisler ışığında İslam'ın çevre anlayışı ele alınmış, ikinci bölümde mesken-çevre ilişkisi üzerinde durulmuş ve üçüncü bölümde dinimizin çevre korumayla ilgili olarak koymuş olduğu prensipler incelenmiştir. Eser, harika bir sanat eseri olarak yaratılan ve insanlara emanet edilen dünyamızın maddî-manevî yönden korunması konusundaki İslamî hassasiyeti gözler önüne sermektedir.

 


 

Bibliyografya

CANAN, İbrahim, Peygamberimizin Hadîslerinde Medeniyet Kültür ve Teknik, İstanbul, 1984

CANAN, İbrahim, İslamda Temel Eğitim Esasları, İstanbul, 1980

CANAN, İbrahim, Peygamberimizin Okuma Yazma Seferberliği ve Öğretim Siyaseti, İstanbul, 1984

CANAN, İbrahim, Peygamber Yıldızları Sahabe Dünyası, İstanbul, 1996

CANAN, İbrahim, Hz. Peygamber'in Sünnetinde Tıp Tıbb-ı Nebevî, Ankara, 1995

CANAN, İbrahim, İslam Davetçisinin El Kitabı, İstanbul, 1996

CANAN, İbrahim.Rasûlüllah'a Göre Âilede ve Okulda Çocuk Terbiyesi, İstanbul, 1993

CANAN, İbrahim, Seminer ve Tez Rehberi, Erzurum, 1978

CANAN, İbrahim, Hz. Peygamber'in Sünnetinde Terbiye, İzmir, 2008

CANAN, İbrahim, Aile Reisi ve Baba Olarak Hz. Peygamber, İstanbul, 1996

CANAN, İbrahim, Allah'ın Çocuklara Bahşettiği Haklar, İstanbul, 2001

CANAN, İbrahim, Âyet ve Hadislerin Işığında Çevre Ahlâkı, İstanbul, 1995

CANAN, İbrahim, Namus Fitnesi Mut'a, İstanbul, 1992

CANAN, İbrahim, Peygamberimizin Tebliğ Metodları, İstanbul, 1998

CANAN, İbrahim, Hadis Ansiklopedisi Kütüb-i Sitte,

CANAN, İbrahim, İslam'ın Işığında Anarşi, İstanbul, 1984

CANAN, İbrahim, İslamda Zaman Tanzimi, İstanbul, 1991

CANAN, İbrahim, İslam Âleminin Ana Meselelerine Bediuzzaman'dan Çözümler, İstanbul, 1996