İstiğfar

حدثني محمد بن رافع حدثنا عبدالرزاق أخبرنا معمر عن جعفر الجزري عن يزيد بن الأصم عن أبي هريرة قال : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم والذي نفسي بيده لو لم تذنبوا لذهب الله بكم ولجاء بقوم يذنبون فيستغفرون الله فيغفر لهم

Ebû Hüreyre’den (ra) rivâyet edildiğine göre Rasûlullah (sav) şöyle buyurdu: “Canımı kudretiyle elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, eğer sizler hiç günah işlememiş olsaydınız, Allah sizi yok eder, yerinize, günah işledikten sonra Allah’tan af dileyecek bir ümmet getirir ve onları affederdi.” (Müslim, Tevbe 9.)
 

Bu hadis insandaki akıl ve şehvet yahut bilgi ve irade gerilimini en çarpıcı şekilde anlatan hadislerden biridir. Bu bağlamda hadisi birkaç bakımdan değerlendirmek mümkündür.

Birincisi: Hadis, insanın meleklerden farkını günah işleme özelliği üzerinden ifade eder. Melekler “yeryüzünde fesat çıkaracak ve kan dökecek” insanların yaratılmasını yadırgamışlardı. Oysa hadis, fesat çıkarma ve kan dökmeyi içeren günah işleme vasfının tam da insanın var olmasına imkân veren bir özellik olduğunu söylemektedir. Nitekim Hz. Âdem kıssasında insanın iki yönüne dikkate çekilir: İsimleri bilmesi ve günah işlemesi. Hz. Âdem önce isimleri saymakla melekleri şaşırtmış, sonra yasaklanmış meyveyi yiyerek de onların tespitini doğrulamıştır. Bu iki durum, meleklerin bilmediği bir tespih ve zikir türünün insana öğretildiğini vurgulamaktadır: Günah işledikten sonra bağışlanma dilemek. 

İkincisi: Günahtan sonra istiğfar, insanın en genel durumlarından biridir. Bu, bir yandan günah kavramının insanın bütün varlık hallerinde kendisini gösterebilecek kadar incelebileceğini hatta kimi zaman anlaşılması özel ilgi gerektirecek kadar sevaba benzeyebileceğini bir yandan da en genel anlamıyla pişmanlık olarak düşünülebilecek istiğfarın, hata sürecine eşlik edeceğini göstermektedir. Bilindiği gibi istiğfarın kelime anlamı, örtülmeyi istemektir. Nitekim Hâbil ve Kâbil kıssasında kardeşini öldüren Kâbil’in cenazeyi gömme çabası, insanın bu özelliğine dikkat çeker. İstiğfar, bu anlamıyla, her bir insan ferdinin var olması bakımından bir özelliği olduğundan şerî istiğfar ile özdeşleşmek zorunda değildir, zira Hakk’ın tekvînî emrinden kaynaklanır.

Üçüncüsü: Hadis, günah-istiğfar ikilemini insanî varlığın merkezine yerleştirerek insan var olduğu sürece bunun devam eden bir tedirginlik hali olduğunu ifade eder. Bu tedirginlik, insanın bütün davranışlarında şu veya bu şekilde varlığını sürdürür ve kulluğun gereği olarak ortaya çıkar. Nitekim tövbe, inâbe, takva, haşyet ve ihsan gibi kulluğun çeşitli hallerinde bu tedirginlik açık bir şekilde görünür. Kulluğun anlam ve tahakkuku bakımından bu tedirginliğin esaslı bir sonucu vardır: Bu dünyada var olduğumuz sürece iyilik ve kötülük durumlarından biri diğerine baskın olsa bile herhangi birinin sürekliliği garanti edilmiş değildir. Uzun süre sadece başkaları tarafından iyi bilinmekle kalmayıp bizzat kendisini de iyi bilen bir kimse, kendisinden hem kendisinin hem de başkalarının beklemediği bir hatayı yapabilir veya bunun tersi de olabilir. Dolayısıyla kulluk, daimi bir murakabe ve istiğfar halini gerektirir. Hz. Peygamber’in hem kendisi hem de müminler için sürekli istiğfar etmesi de bu durumu açıkça gösterir.

Dördüncüsü: İstiğfar, insanın varlığı bakımından nitelendiği durumlardan olduğundan insanın bütün durumlarıyla ilgilidir. Diğer deyişle ister iyi ister kötü olsun insanın içinde bulunduğu her durum insana nispet edildiği ve sahipliği insana ait olduğu sürece istiğfarı gerektirir. Bu, aynı durumun hamd ve şükrü gerektirmesiyle de çelişmez. Her bir insanî durum, hem insana benlik vermesi bakımından hem de bir üst yetkinliğe nispetle istiğfarı gerektirirken insana bahşedilen bir nimet olması bakımından şükrü ve ilâhî isimlerin zuhuru olması bakımından hamdı gerektirir. Dolayısıyla istiğfar sadece tanımlanmış günahların ardından yapılan bir ibadet değil, bunların yanı sıra dinen iyi ve güzel addedilen fiillerin ardından da yapılan bir ibadettir. Şu halde istiğfar, zikrin bir türüdür. Hz. Peygamber’in namazların ardından istiğfar etmesinin sebeplerinden biri bu olmalıdır.

Beşincisi: İstiğfarın bütün insanî fiillerle ilişkili olması, tıpkı takva hali gibi sonuçlarının sınırlanabilir olmadığını gösterir. Bu sebeple Hz. Peygamber istiğfarın rahmet kapılarını açacağını söylemiştir. Rahmetin maddi ve manevi bütün nimetleri kuşattığını hatırladığımızda istiğfarın bütün nimetleri cezbetme özelliği daha rahat anlaşılır. Öyleyse istiğfar, insanın kendinden ve yaratılmış her şeyden Allah’a sığınışı olması bakımından istiazenin benlikten kaynaklanan türünü ifade eder. Diğer yandan insanî benliğin Hakk’ın isimlerine mazhar oluşu nedeniyle istiğfar, Hakk’a ait olanın yine O’na döndürülmesi olup bütün ilâhî isimlerle ilgilidir ve bütün isimlerin taalluk ettiği varlık alanının kapısını açan bir anahtardır. Bu anlamıyla istiğfar, besmelenin bir türüdür.

Mevlid, Hasanpaşa Camii ve Babaannem

Efendimiz'in dünyayı teşrifiyle şenlenmiş bu mübarek günde ben size O'nun kutlu doğumunun insanlığa nasıl muazzam bir hediye oluşundan bahsetmeyeceğim. Her zaman yapmaya çalıştığımızın aksine tavşanın suyunun suyunun suyundan bahsedeceğim.

Babaannem çok huzursuz (ve belki de o yüzden huysuz) bir kadındı. Uzak yakın tanıyanlarından bugüne kadar onu sevgiyle anan hiç kimseye rastlamadım. Benim anılarımda ise o (Allah rahmet etsin) bütün tersliklerinin dışında beni camiye bağlayan kişi olarak kaldı. 

Onun da payıyla evimizin havası hemen her zaman öfke, gerginlik ve kırgınlık dolu olurdu. O ise kendini iyi hissettiği sabahlarda bizi bir koşu camiye gönderir ve caminin tahtasında (kapının girişindeki küçük ilan panosu) o gün için bir duyuru olup olmadığını öğrenmemizi isterdi. Çoğu zaman bir ölünün arkasından okunacak mevlid olurdu eve götürdüğümüz haber. Vakti gelince babaanneyi camiye götürmek, orada onu beklemek ve eve beraber dönmek de bizim işimizdi.

İşte o mevlidlerden bahsetmek istiyorum size.

Kime okunduğunu hiçbir zaman bilmediğim, tek bir kelimesini bile anlamadığım, bir yandan caminin içini dört dönüp bir yandan dinlediğim, kibar büyükhanımların iltifat ve takdirlerine muhatap olduğum ve sonunda dağıtılan şeker külahlarının içindeki akideleri heyecanla beklediğim anları ihtiva ederdi o mevlidler benim için.

Ailemizde bizim kuşağa gelene kadar okur-yazar ve hoca yüzü görmüş kimse olmadığından, ihtimal ki babaannem de pek bir şey anlamıyordu mevlidden. Onu her seferinde oraya getiren; güzel sözün, güzel sesle birleştiği vakit, ruhun en derin kıvrımlarına işleyen etkisi olmalı. İnsanlar arasındaki bütün farkları aşarak onların hepsini birden sarmalayan bu etki o haşin insanları bile diz çöktürmüş, kendilerini olmasa bile biz torunlarını nasıl yetiştirmeleri gerektiğine ışık tutmuştu.

İlgilisine: Hasanpaşa Camiinde hâlâ güzel şeyler oluyor.