Merhamet Müminin Şiarıdır

حدثنا محمود بن غيلان حدثنا أبو داود أخبرنا شعبة قال كتب إلي منصور وقرأته عليه سمع أبا عثمان مولى المغيرة بن شعبة عن أبي هريرة قال : سمعت أبا القاسم صلى الله عليه و سلم يقول لا تنزع الرحمة إلا من شقي

Ebû Hüreyre (ra) dedi ki: “Ebu'l-Kâsım'ı (Rasûlullah’ı) (sav) şöyle derken işittim: “Merhamet ancak şakî (günahkâr/kalbi katılaşmış haydut) kimsenin kalbinden kaldırılır.” (Tirmizî, Birr, 16; Ebû Dâvud, Edeb, 58)

Rahmân ve Rahîm sıfatlarıyla muttasıf olan Allah, merhamet ve şefkat duygusunu yarattıklarının en üstünü olan insanın fıtratına da koymuştur. İnsanlar arasında ise bu duygu en üst düzeyde Allah’ın hidayet rehberi olarak gönderdiği peygamberlerde bulunur. Allah'ın kalplerine yerleştirdiği şefkat hissiyle peygamberler bütün gayretlerini ümmetlerinin kurtuluşu yolunda sarf etmişlerdir. Ümmetine acıma ve şefkat konusunda Allah elçisi ve Peygamber olarak görevlendirilen ve âlemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed (sav) eşsizdir. Nitekim Kur’ân’da onun bu özelliğine işaret eder mahiyette “Biz seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik” buyrulmuştur. (Enbiyâ, 21/107)

Allah Rasûlü, Cenab-ı Hakk’ın engin rahmetinin yeryüzündeki temsilcisi sıfatıyla bütün hayatı boyunca insanların İlahî rahmetten istifade etmesi için olağanüstü çaba harcamıştır. Öyle ki, dünya ve ahiret saadetine götüren, Allah’ın engin rahmetinden istifade etme yollarını gösteren mesajına bigâne kalan, hatta inkâr edenlerin dahi hidayete ermeleri için gayret göstermiştir. Mekke liderleri zaman zaman zor durumda bırakmak bu sayede gerek toplum, gerekse inananları nazarında etkisiz hale getirmek için Hz. Peygamber’le münakaşaya girişmişler, buna rağmen Allah Rasûlü (sav) büyük ümitlerle onların görüşme çağrılarına yakın ilgi göstermiştir. Nitekim Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Peygamber’in Mekke liderlerini davet yolunda kazanmak adına çok istekli davrandığı, onların gönüllerini almak için aşırı gayret gösterdiğine işaret eden ayetler bulunmaktadır.

Allah Rasûlü (sav) kendisine inananların memnuniyetini temin etmek, onları huzurlu ve mutlu kılmak için de çok hassasiyet göstermiş, bilhassa ashabının üzülmemesi ve zarar görmemesi hususunda çok titiz davranmıştır. Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de bu hususa açık işaret bulunmaktadır. “Size kendi aranızdan öyle bir peygamber geldi ki, sıkıntıya düşmeniz ona çok ağır gelir. Kalbi sizin için titrer, müminlere karşı pek şefkatli ve merhametlidir.” (Tevbe, 9/128-129) Mezkür âyet, Peygamber Efendimiz’in ümmetine olan şefkat ve ilgisini, onlar için nasıl endişelendiğini, inananların sıkıntılarına tahammül edemediğini, bunların kendisine çok ağır geldiğini, özetle müminlere olan şefkatini ve merhametini açık bir şekilde ifade etmektedir.

Hz. Peygamber’e göre şefkat ve merhamet her insanda tabiî olarak mevcuttur. Ancak insanlar zamanla fıtratlarında olan bu duyguyu kötülük işlemek suretiyle kaybedip merhametsiz canlılar, hatta neslini yok etmeyi kendisine misyon gören canavarlar haline dönüşebilirler. Oysa Allah Rasûlü (sav) çok sevdiği bir yakının ardından dökülen bir iki damla gözyaşının, Allah'ın kullarının kalbine yerleştirdiği merhametin bir işareti olarak kabul etmiş, Allah’ın sadece merhametli kullarına merhamet edeceğini bildirmiştir. (Buhârî, Cenâiz 32). Bu sebeple Allah Rasûlü (sav) hem kendisi merhamet örnekliği göstermiş, hem de Allah’a, kullarına merhamet etmesi için dua ve niyazda bulunmuştur. Sahâbeden Üsâme b. Zeyd (ra) Rasûlüllah’ın (sav) kendisini ve torunu Hasan'ı (ra) dizlerine alıp oturttuğunu ve “Ey Al­lah'ım! Onlara merhamet etmeni niyaz ediyo­rum, çünkü ben onlara merhamet ediyorum.” diye duada bulunduğunu zikreder. (Buhârî, Menâkıb 27; Müslim, Fedâil 17)

İnsanlar içinde şefkat ve merhamete en muhtaç ve layık olanlar, şüphesiz sahipsiz kalan güçsüzler, yoksullar ve özellikle koruma ve gözetime ihtiyaç duyan çocuklardır. Kaynaklarda Allah Rasûlü’nün bilhassa masum çocuklara karşı şefkat ve merhametini gösteren çok güzel örnekler mevcuttur. Enes b. Mâlik (ra) şöyle rivayet ediyor: “İbrahi­m'in vefatında Rasûlüllah’ın gözlerinden yaşlar süzülmeye başladı. Abdurrahman b. Avf  (ra) O'na ‘Sen de mi ya Rasûlüllah?’ diye sorduğunda “İbn Avf, bu merhamettendir. Göz ağlar, kalp üzülür, fakat biz sadece Allah'ın hoşnut olacağı sözü söyleriz. Senden ayrıldığımıza üzülürüz ya İbrahim!” cevabını almıştır. (Buhârî, Cenâiz 43) Bu hususta Allah Rasûlü (sav) başka bir hadisinde şöyle buyurur: “Ben yüksek sesle ağlamayı ve ölünün aşırı övülmesini yasak­ladım. Sizin bende gördüğünüz ise ancak sevgi eseridir ve kalpteki merhamettir; merhamet etmeyene merhamet edilmez. Çocuğumuz için üzülüyo­ruz, gözler yaşla doluyor ve kalp içe doğru ka­barmaktadır, yine de Rabbimizi üzecek hiçbir şey söylemeyiz. İbrahim, eğer bu ölüm, herkes tarafından takip edilecek yol olmasaydı ve en sonuncumuz ilk gidenimize kavuşacak olmasaydı, senin için bundan daha fazla üzülürdüm.” (Buhârî, Cenâiz 32)

Allah Rasûlü (sav) çocuklara karşı şefkat ve merhametle muamele edilmesini, bu hususta da onlar arasında adaletli davranılmasını, herhangi birine diğerleri aleyhine bir ayrıcalık tanınmamasını da özellikle hatırlatmış, anne babanın çocuklarına eşit muamele yapmasının, onların görevi ve çocukların da doğal hakkı olduğunu bildirmiş, (Buhârî, Hibe 12-13; Müslim, Hibât 9-19) “Çocukların senin üzerindeki haklarından birisi de, onlara eşit davranmandır” buyurmuştur. (İbn Mâce, Ticârât 67)

Sonuç olarak ifade etmek gerekirse, Hz. Muhammed (sav), Cenab-ı Hakk’ın engin rahmetinin yeryüzündeki temsilcisi olarak bütün hayatı boyunca her şeyden önce, bütün insanların ilâhî rahmetin en üstünü olan hidayetten istifade etmesi için olağanüstü çaba sarf etmiştir. Dünya ve ahiret saadetine götüren, Allah’ın engin rahmetinden istifade etme yollarını gösteren mesajına bigâne kalan, hatta inkâr edenleri dahi yılmadan hidayete tabi olmaya çağırmıştır. Hz. Muhammed (sav) diğer taraftan, bütün hayatı boyunca kendisine inananların güvenini temin etmek, onları huzurlu ve mutlu kılmak için de çok hassasiyet göstermiş, ashabının üzülmemesi ve zarar görmemesi hususunda çok titiz davranmıştır. Bu da onun “rahmet ve merhamet” özelliğinin en güzel işaretidir. Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de onun bu özelliği açıkça belirtilir. “Size kendi aranızdan öyle bir peygamber geldi ki sıkıntıya düşmeniz O’na çok ağır gelir. Kalbi sizin için titrer, müminlere karşı pek şefkatli ve merhametlidir” ayeti, Peygamber Efendimiz’in ümmetine olan şefkat ve ilgisini, onlar için nasıl endişelendiğini, kendisine inananların sıkıntılarına tahammül edemediğini, bunların kendisine çok ağır geldiğini, müminlere olan şefkatini ve merhametini çarpıcı bir şekilde ifade etmektedir. Burada şu hususa da dikkat çekmek gerekir ki, insanlara karşı rahmet ve şefkatle muamele etmek, sadece Allah Rasûlü’nün değil onun müminlerinin de hassasiyet göstermesi gereken bir sorumluluk ve görev olmalıdır. Zira Hucurât sûresinde müminlerden bahsedilirken “Muhammed Allah’ın Rasûlü’dür. Onunla beraber olanlar (müminler), inkârcılara karşı çetin, birbirlerine karşı ise merhametlidirler” buyrulur. (Hucurât, 49/29)

Olağanüstü Şartlarda Olağanüstü Bir Ahlak Gerekir

Hepimiz, yaşadığımız süreçte doğal olarak sağlık konusuna odaklanmış durumdayız. Tavsiye edilen korunma yöntemleri, hastalık öncesinde, esnasında ve sonrasında yapılacaklar listeleri havada uçuşuyor. Fakat biz bu yazıda konuya bir başka yönden bakmak istiyoruz. 

Bakış açımızı dile getirmeden önce, hayata bütüncül bakmak demek olan tevhidi duruşumuzu yeniden hatırlamak ve bu duruşun gereği olarak iki soruya cevap vermek durumundayız. İlk sorumuz, insanın fiziksel sağlığının mental ve ruhsal sağlığından bağımsız olup olamayacağı ile ilgili. İkinci olarak da bir insan tekinin tüm doğal çevresinden bağımsız olarak iyi olup olamayacağını düşünmenizi istiyoruz. Yani ben -söz gelimi- ruhsal açıdan çökmüşsem fiziksel durumumu ne kadar koruyabilirim ve hava ile sudan tutalım da dünyanın diğer ucundaki insan tekine varıncaya kadar bir yerlerde bir bozulma varsa, o bozulma bana hiç ulaşmadan kendimi koruyabilir miyim?

Yaşadığımız günler, ikisinin de imkânsız olduğunu gösterdi. Kendimize bütüncül bakmamız gerektiği gibi, bir bütün olarak kendi iyiliğimiz için tüm dünyaya da “iyi bakmamız” gerekiyor. İşte bu bakış açısı, birliğe/bütünlüğe iman etmiş muvahhid bir zihnin bakış açısıdır.

Pekâlâ, gücü, imkânları ve etki alanı sınırlı bireyler olarak tüm dünyaya nasıl “iyi bakabiliriz”?  Yani bizim gücümüz bütün dünyaya “iyi bakmaya” yeter mi? İşte can alıcı soru burası. Çünkü genelde “ne” yapmamız gerektiğini biliriz de “nasıl” yapmamız gerektiğine gelince, orada kafamız karışır biraz.

Savaş, kıtlık, afet, salgın hastalık gibi tüm toplumu, hatta günümüzde tüm dünyayı ilgilendiren bir kriz ortaya çıktığında yapacağımız şey öncelikle toplumsal konumumuzun bilincinde olmaktır. Biz neyiz? Doktor muyuz, itfaiyeci miyiz, cankurtaran mıyız, yönetici miyiz, üretici miyiz, din âlimi miyiz, araştırmacı mıyız, yoksa kendi işinde gücünde sade vatandaş mıyız? Tıp hakkında ne biliyoruz? Biyoloji hakkında ne biliyoruz? Bize ulaşan bilgileri birbiriyle mukayese edip doğrusunu bulabilecek kadar ne biliyoruz?

Bunların hiçbirinde zerre kadar bilgisi olmayan biriysek, ilk sorumluluğumuz önümüze gelen her bilgiyi düşüncesizce her tarafa yaymamaktır. Unutmayalım ki yanlış bilgiler de virüs gibi yayılır, kontrolden çıkar ve bir bumerang gibi dönüp dolaşıp bizi vurabilir. Aslında sadece bu konuda değil, bütün bir iletişimimizi belirleyecek olan prensip Efendimiz (sav)’in şu sözünde kesin bir dille ortaya konmuştur: “Her duyduğunu anlatması kişiye yalan olarak yeter!” (Müslim, Mukaddime 5)

Herhangi bir konuda uzmanlığımız varsa, onunla ilgili bir ihtiyaç hâsıl olduğunda görmezden gelmemiz ne kadar büyük bir sorumsuzluk ise, hiçbir sağlam bilgimiz olmayan konularda konuşmak, yazmak, öneride bulunmak, yani bir şekilde insanları yanıltmak ondan daha büyük bir sorumsuzluktur. O halde, içinde bulunduğumuz durumda uzmanlar sahada çalışırken uzman olmayan biz vatandaşların yapması gereken de susmak ve söylenenleri ciddiyetle yerine getirmektir. Çünkü riayet etmediğimiz her kural, nereye varacağını tahmin bile edemeyeceğimiz bir alanda savaşın kaybedilmesi demektir. Meşhur deyişle, bir mıh bir nal, bir nal bir at, bir at bir asker, bir asker bir savaş kaybettirebilir. Bu savaştaki konumumuz bir mıh ise, sapasağlam bir mıh olmak durumundayız. Yani işin ehli olanların söylediği kurallara hiçbir kaçak yapmadan uymak.

Konuya dini sorumluluk açısından bakacak olursak, bölünmüş zihinlerimizin dini sorumluluk alanlarını sadece ibadet ve belli sosyal konulardan ibaret sanmasına karşılık, içinde yaşadığımız toplumun dini ilkelerle çatışmayan kurallarına uymanın da dini bir zorunluluk olduğunu görmek durumundayız. Örneğin, trafik kurallarına uymadığımız ve bu nedenle bir zarara sebebiyet verdiğimizde, bu durum ahirette bir sorgu konusu olacaktır. Veya bir sitede oturuyorsak orada yaşamanın kurallarına uymaktan hesap vereceğimizi de bilmemiz gerekir. Çünkü biz, içinde yaşadığımız toplumda ancak bir toplumsal sözleşmeyle düzen ve barış içinde yaşayabiliriz. O toplumsal sözleşme hepimizi bağlar. O sözleşmede verilmiş karar ve hükümler hakkında illa bir ayet ya da hadis olması gerekmez; açık ve kesin bir dini hükme aykırı olmaması yeter. Peygamber Efendimizin hayatında örneğini defalarca gördüğümüz şura prensibi bu demektir. Özellikle Uhud Savaşı öncesi şuranın işleyişini tekrar hatırlayacak olursak, Efendimiz (sav)’in stratejik olarak yanlış bulduğu bir konuda bile şuranın kararını sonuna kadar titizlikle uyguladığını görürüz.

Bu veriyi bugün yaşadığımız soruna uyarlamak, hepimizin dindarlığı belli ritüeller içine hapsedip etmediğine kalıyor. Dindarlık, yeri geldiğinde yönetime itaattir. Efendimiz (sav)’in bu konudaki buyruğu son derece açıktır: “Bir Müslümanın, günah işlemesinin emredilmesi hariç, hoşuna gitsin gitmesin her konuda yöneticisini dinleyip itaat etmesi şarttır. Günah işlemesi emredildiği zaman ise dinleyip itaat etmez.” (Buhari, Ahkâm, 4; Müslim, İmare, 38) Yönetici ve yönetimle ilişkiler konusu hadis ve fıkıh kitaplarında oldukça geniş bir yer işgal eder. Biz burada bir hadis-i şerif daha aktarmakla yetinelim. Efendimiz (sav)’e halkını pek de hukuka uygun yönetmeyen bir yönetici konusunda nasıl davranmak gerektiği soruldu. Şöyle buyurdu: “Onların sözünü dinleyip kendilerine itaat edin. Onlar yapmaları gerekenden, siz de yapmanız gerekenden sorumlusunuz.” (Müslim, İmare, 49-50)

İslam dininin kurallarındaki hikmetleri açıklarken ulema bütün hükümlerin aslında beş değerli şeyi korumaya yönelik olduğunu söyler. Beş mukaddes olarak bilinen bu değerli şeyler inanç, hayat, akıl, nesep ve maldır. Eğer bu yaşadığımız zorluğu aşmaya çalışırken sağlıklı düşünmez, sağlıklı davranmaz ve inancımızdan güç alarak doğru olanı yapmakta sebat etmezsek bu beş mukaddesin de zarar göreceği aşikârdır. Şimdi yukarıda sorduğumuz “nasıl” sorusuna tekrar dönebiliriz. Dünyamıza “iyi bakmayı” nasıl başarabiliriz? Bu önemli sorunun cevabı herkese göre değişir. Kendi cevabımızı bulabilmek için önce kendimizi, konumumuzu ve bunlardan doğan sorumluluklarımızı çok iyi idrak etmek sonra da bunun gereğini titizlikle yerine getirmek gerekir. O halde şimdi yapılması gereken dürtüleri ile değil, aklı, bilgisi ve inancı ile hareket eden bir Müslüman insan olarak işin ehli olanların bize söylediklerini harfiyen yerine getirmek, kimseye zarar vermeden, kimsenin hakkına girmeden bu süreçten hayır kazanmış olarak çıkabilmektir.