Dünya Hayatından Geri Kalan

حدثنا يحيى بن أيوب وقتيبة ( يعني ابن سعيد ) وابن حجر قالوا حدثنا إسماعيل ( هو ابن جعفر ) عن العلاء عن أبيه عن أبي هريرة : أن رسول الله صلى الله عليه و سلم قال إذا مات الإنسان انقطع عنه عمله إلا من ثلاثة إلا من صدقة جارية أو علم ينتفع به أو ولد صالح يدعو

Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre Rasûlullah (sav) şöyle buyurdu: "İnsanoğlu öldüğü zaman bütün amellerinin sevabı da sona erer. Şu üç şey bundan müstesnadır: Sadaka-i câriye, istifade edilen ilim, kendisine dua eden hayırlı evlat." (Müslim, Vasiyyet 14.)

Dünya, ahiret yurdunun tarlasıdır. Bu sebeple dünyada iradî tercihlerimiz doğrultusunda ortaya koyduğumuz iyi ve kötü amellerimizden sorumlu olacağız. Bu ameller, iyi bir mümin olup olmadığımızı, Allah’ın bizim için seçtiği dine uyup uymadığımızı gösterecektir. Yüce Allah’a itaat edip emirlerini yerine getirenler ise kurtuluşa ererler.

"Kadın, erkek, inanmış olarak kim iyi iş işlerse, ona hoş bir hayat yaşatacağız. Ecirlerini yaptıklarından daha güzeli ile ödeyeceğiz." (Nahl 16/97)

Herkese yaptıklarının karşılığı verilir, kimseye haksızlık yapılmaz. "İşlediklerinden ötürü herkesin bir derecesi vardır. Herkese işlediklerinin karşılığı ödenir. Kendilerine haksızlık yapılmaz." (Ahkaf 46/19-20)

Hayatta daldığımız meşguliyetler içinde sürekli ömür sermayesinden tüketiyoruz. “Andolsun zamana ki, insan gerçekten ziyan içindedir. Ancak, iman edip de salih ameller işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler, birbirlerine sabrı tavsiye edenler başka.” (Asr 103/1-3)

İnsanoğlu dünyada yaptığı iyiliklerin ya da kötülüklerin hesabını kıyamet günü verecek ve yaptıklarının karşılığını ödül ya da ceza olarak bulacaktır. Dünyada insanın iradesiyle yapıp ettikleri onun sorumluluğu çerçevesinde önemlidir. Zira İslâm’a göre sorumluluklar kişiseldir. “Hiçbir günahkâr başka bir günahkârın yükünü yüklenmez.” (Fâtır 35/18). Bu sebeple kendi irademizle, hayattayken yaptıklarımız bizim için anlamlı kazançlardır.

Kişinin ölümüyle birlikte dünyadaki iyi ve kötü amelleri de sona erer. Artık kişinin yaptıklarını düzeltme, tashih etme ya da daha iyisini yapma imkânı ortadan kalkmıştır. Böylece kendi irademizle bir amele müdahale edebilecek imkândan yoksun oluruz.

İnsan, salih amel işleme sorumluluğunu hayattayken kendi iradesiyle yerine getirirse bu amel değerli olur. Kişinin herhangi bir iradesi ve vasiyeti olmadan başkalarının onun adına işleyecekleri salih amellerin kendi iradesi çerçevesinde değer üretmediği açıktır.

İnsanoğlunun ölümünden sonra da hayattayken ortaya koyduğu iradenin yansıması olan salih amellerin kendisine faydası vardır. Kendisinden sonra yararlanılmaya devam edilen bir bağış ya da vakıf, kişinin iradî amelinin devamı niteliği taşır. Öldükten sonra da insanların o bağıştan yararlanması adeta salih ameli kişi işliyormuşçasına kişiye fayda sağlar. Zira salih amel, iradî tercihinin etkisiyle devam etmektedir. Burada kişinin iradesi sonucu ortaya çıkan salih amel ile başkasının iradesiyle ortaya çıkan salih amelin etkisi arasındaki fark görülür. "İnanmış olarak yararlı iş işleyenin ameli inkâr edilmeyecektir. Biz onu yazmaktayız." (Enbiya 21/94)

İslâm, insanı ilme teşvik etmiş ve âlimi saygın bir makam sahibi olarak görmüştür.  "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" (Zümer 39/9). Kişinin emek verdiği insanlara yararlı ilim olarak bıraktıkları da o ilimden yararlanıldığı sürece sevap hanesine yazılır. Zira bu ilim de onun iradî tercihi sonucu insanlığın hizmetine sunulmuştur.

Kişinin dünyadaki en önemli sorumluluklarından biri hayırlı evlatlar yetiştirmektir. Yüce Allah, Hz. İbrahim’in (as) "Ey Rabbim! Bana salihlerden olacak bir çocuk bağışla." (Saffât 37/100)  duasını hatırlatır. Hayırlı evlatların yetiştirilmesi, neslin ıslahı ve marufun yayılması için önemli bir görevdir. Hayırlı evlatların onları yetiştiren ebeveynlerine yapacakları duaların kendilerine faydası olur. Zira bu çocuklar da onun iradî çabasıyla yetiştirilmiştir ve hayırlı bir amelin yansıması olarak yaşamaya devam etmektedirler.

Hz. Peygamber, bir taraftan insanları hayırlı ameller işlemeye teşvik ederken, diğer taraftan insanı kurtaracak olan salih amelin, kendi çabası ve iradesiyle ortaya çıkan amel olduğunu hatırlatmaktadır. Böylece tavsiye edilen ameller ise hem insanın hayatında hem de ölümünden sonra kıymet üreten ameller olarak zikredilmelidir.

Olağanüstü Şartlarda Olağanüstü Bir Ahlak Gerekir

Hepimiz, yaşadığımız süreçte doğal olarak sağlık konusuna odaklanmış durumdayız. Tavsiye edilen korunma yöntemleri, hastalık öncesinde, esnasında ve sonrasında yapılacaklar listeleri havada uçuşuyor. Fakat biz bu yazıda konuya bir başka yönden bakmak istiyoruz. 

Bakış açımızı dile getirmeden önce, hayata bütüncül bakmak demek olan tevhidi duruşumuzu yeniden hatırlamak ve bu duruşun gereği olarak iki soruya cevap vermek durumundayız. İlk sorumuz, insanın fiziksel sağlığının mental ve ruhsal sağlığından bağımsız olup olamayacağı ile ilgili. İkinci olarak da bir insan tekinin tüm doğal çevresinden bağımsız olarak iyi olup olamayacağını düşünmenizi istiyoruz. Yani ben -söz gelimi- ruhsal açıdan çökmüşsem fiziksel durumumu ne kadar koruyabilirim ve hava ile sudan tutalım da dünyanın diğer ucundaki insan tekine varıncaya kadar bir yerlerde bir bozulma varsa, o bozulma bana hiç ulaşmadan kendimi koruyabilir miyim?

Yaşadığımız günler, ikisinin de imkânsız olduğunu gösterdi. Kendimize bütüncül bakmamız gerektiği gibi, bir bütün olarak kendi iyiliğimiz için tüm dünyaya da “iyi bakmamız” gerekiyor. İşte bu bakış açısı, birliğe/bütünlüğe iman etmiş muvahhid bir zihnin bakış açısıdır.

Pekâlâ, gücü, imkânları ve etki alanı sınırlı bireyler olarak tüm dünyaya nasıl “iyi bakabiliriz”?  Yani bizim gücümüz bütün dünyaya “iyi bakmaya” yeter mi? İşte can alıcı soru burası. Çünkü genelde “ne” yapmamız gerektiğini biliriz de “nasıl” yapmamız gerektiğine gelince, orada kafamız karışır biraz.

Savaş, kıtlık, afet, salgın hastalık gibi tüm toplumu, hatta günümüzde tüm dünyayı ilgilendiren bir kriz ortaya çıktığında yapacağımız şey öncelikle toplumsal konumumuzun bilincinde olmaktır. Biz neyiz? Doktor muyuz, itfaiyeci miyiz, cankurtaran mıyız, yönetici miyiz, üretici miyiz, din âlimi miyiz, araştırmacı mıyız, yoksa kendi işinde gücünde sade vatandaş mıyız? Tıp hakkında ne biliyoruz? Biyoloji hakkında ne biliyoruz? Bize ulaşan bilgileri birbiriyle mukayese edip doğrusunu bulabilecek kadar ne biliyoruz?

Bunların hiçbirinde zerre kadar bilgisi olmayan biriysek, ilk sorumluluğumuz önümüze gelen her bilgiyi düşüncesizce her tarafa yaymamaktır. Unutmayalım ki yanlış bilgiler de virüs gibi yayılır, kontrolden çıkar ve bir bumerang gibi dönüp dolaşıp bizi vurabilir. Aslında sadece bu konuda değil, bütün bir iletişimimizi belirleyecek olan prensip Efendimiz (sav)’in şu sözünde kesin bir dille ortaya konmuştur: “Her duyduğunu anlatması kişiye yalan olarak yeter!” (Müslim, Mukaddime 5)

Herhangi bir konuda uzmanlığımız varsa, onunla ilgili bir ihtiyaç hâsıl olduğunda görmezden gelmemiz ne kadar büyük bir sorumsuzluk ise, hiçbir sağlam bilgimiz olmayan konularda konuşmak, yazmak, öneride bulunmak, yani bir şekilde insanları yanıltmak ondan daha büyük bir sorumsuzluktur. O halde, içinde bulunduğumuz durumda uzmanlar sahada çalışırken uzman olmayan biz vatandaşların yapması gereken de susmak ve söylenenleri ciddiyetle yerine getirmektir. Çünkü riayet etmediğimiz her kural, nereye varacağını tahmin bile edemeyeceğimiz bir alanda savaşın kaybedilmesi demektir. Meşhur deyişle, bir mıh bir nal, bir nal bir at, bir at bir asker, bir asker bir savaş kaybettirebilir. Bu savaştaki konumumuz bir mıh ise, sapasağlam bir mıh olmak durumundayız. Yani işin ehli olanların söylediği kurallara hiçbir kaçak yapmadan uymak.

Konuya dini sorumluluk açısından bakacak olursak, bölünmüş zihinlerimizin dini sorumluluk alanlarını sadece ibadet ve belli sosyal konulardan ibaret sanmasına karşılık, içinde yaşadığımız toplumun dini ilkelerle çatışmayan kurallarına uymanın da dini bir zorunluluk olduğunu görmek durumundayız. Örneğin, trafik kurallarına uymadığımız ve bu nedenle bir zarara sebebiyet verdiğimizde, bu durum ahirette bir sorgu konusu olacaktır. Veya bir sitede oturuyorsak orada yaşamanın kurallarına uymaktan hesap vereceğimizi de bilmemiz gerekir. Çünkü biz, içinde yaşadığımız toplumda ancak bir toplumsal sözleşmeyle düzen ve barış içinde yaşayabiliriz. O toplumsal sözleşme hepimizi bağlar. O sözleşmede verilmiş karar ve hükümler hakkında illa bir ayet ya da hadis olması gerekmez; açık ve kesin bir dini hükme aykırı olmaması yeter. Peygamber Efendimizin hayatında örneğini defalarca gördüğümüz şura prensibi bu demektir. Özellikle Uhud Savaşı öncesi şuranın işleyişini tekrar hatırlayacak olursak, Efendimiz (sav)’in stratejik olarak yanlış bulduğu bir konuda bile şuranın kararını sonuna kadar titizlikle uyguladığını görürüz.

Bu veriyi bugün yaşadığımız soruna uyarlamak, hepimizin dindarlığı belli ritüeller içine hapsedip etmediğine kalıyor. Dindarlık, yeri geldiğinde yönetime itaattir. Efendimiz (sav)’in bu konudaki buyruğu son derece açıktır: “Bir Müslümanın, günah işlemesinin emredilmesi hariç, hoşuna gitsin gitmesin her konuda yöneticisini dinleyip itaat etmesi şarttır. Günah işlemesi emredildiği zaman ise dinleyip itaat etmez.” (Buhari, Ahkâm, 4; Müslim, İmare, 38) Yönetici ve yönetimle ilişkiler konusu hadis ve fıkıh kitaplarında oldukça geniş bir yer işgal eder. Biz burada bir hadis-i şerif daha aktarmakla yetinelim. Efendimiz (sav)’e halkını pek de hukuka uygun yönetmeyen bir yönetici konusunda nasıl davranmak gerektiği soruldu. Şöyle buyurdu: “Onların sözünü dinleyip kendilerine itaat edin. Onlar yapmaları gerekenden, siz de yapmanız gerekenden sorumlusunuz.” (Müslim, İmare, 49-50)

İslam dininin kurallarındaki hikmetleri açıklarken ulema bütün hükümlerin aslında beş değerli şeyi korumaya yönelik olduğunu söyler. Beş mukaddes olarak bilinen bu değerli şeyler inanç, hayat, akıl, nesep ve maldır. Eğer bu yaşadığımız zorluğu aşmaya çalışırken sağlıklı düşünmez, sağlıklı davranmaz ve inancımızdan güç alarak doğru olanı yapmakta sebat etmezsek bu beş mukaddesin de zarar göreceği aşikârdır. Şimdi yukarıda sorduğumuz “nasıl” sorusuna tekrar dönebiliriz. Dünyamıza “iyi bakmayı” nasıl başarabiliriz? Bu önemli sorunun cevabı herkese göre değişir. Kendi cevabımızı bulabilmek için önce kendimizi, konumumuzu ve bunlardan doğan sorumluluklarımızı çok iyi idrak etmek sonra da bunun gereğini titizlikle yerine getirmek gerekir. O halde şimdi yapılması gereken dürtüleri ile değil, aklı, bilgisi ve inancı ile hareket eden bir Müslüman insan olarak işin ehli olanların bize söylediklerini harfiyen yerine getirmek, kimseye zarar vermeden, kimsenin hakkına girmeden bu süreçten hayır kazanmış olarak çıkabilmektir.