Müslüman Dosdoğru Olandır

“Ebû Amr Süfyân İbni Abdullah (ra) şöyle dedi: ‘Yâ Rasûlallah! Bana İslâm'ı öylesine tanıt ki, onu bir daha senden başkasına sormaya ihtiyaç hissetmeyeyim’ dedim. Bunun üzerine Rasûlullah (sav):

“Allah’a inandım de, sonra da dosdoğru ol!” buyurdu.”  (Müslim, İmân 62)

İnsanların adalet anlayışı sahip olmaya, ele geçirmeye, teslim almaya meyyal. Öteden beri vahiyle aydınlananlar hariç gücün zaferine dayalı bir anlayış hâkim oldu insanlığa. Bu yüzden de değişken bir iyi doğru güzel anlayışı var. Kimi zaman en fazla kan dökebilen en doğru, kimi zaman statü sahibi olanlar en haklı.

İslam’ın özetlenmesi ve tek bir cümleye indirgenmesi istendiğinde yan yana gelecek en güzel kelimeleri seçmiş Peygamberimiz: “Allah’a inandım de, sonra dosdoğru ol!” Bu, Hz. Ali’nin ‘ilim bir nokta idi cahiller onu çoğalttı’ sözüne de açıklık getiriyor, İslam’ın temel hedefi bir cümleye sığmış iken, adaletin nefse ağır gelen yükünü taşıyamayan biz insanlar, bin dereden su getirip kendimizi temize çıkaracak delilleri toplamak için lafı dolandırmış olabiliriz. 

Kur’an Peygamberimize hitap edilen ayetlerin birçoğunda bu dünyadaki hallerimizi, ilişkilerimizi, toplumsal temaslarda esas alınması gereken ilkeleri açıkladı. Aslında yapılmak istenen dünyevi kazanımlara dayalı olarak açıklanan ve ilan edilen üstünlük iddialarına dair  bütün bildiklerimiz üzerine yeniden düşünmemizi sağlamak, heva ve hevesle oluşmuş zalimane değer yargılarını mahkûm etmek ve gerçek yiğitliğin ve üstünlüğün nerede aranması gerektiğini bildirmekti. Peygamberimize biçilen rol de yiğit bir kul ve elçi olarak ayetlerde bildirilen, yanardöner olmayan, her zamanda ve mekânda geçerli olan sarsılmaz adalet anlayışını hayata geçirmesi, bunun mücadelesini vermesi idi.  

Bu hadis Allah’ın rızasına nail olacak bir kulun tanımını da içeriyor. Dünyevi kayıplara, kimin ne diyeceğine, insanlar nezdindeki rütbe tenzillerine, hatta itibarınızın yerle bir oluşuna aldırmadan ayetteki gibi dosdoğru olmak mümkün mü?

“Ey İnananlar! Allah için adaleti ayakta tutup gözeten şahidler olun. Bir topluluğa olan öfkeniz sizi adaletsizliğe sürüklemesin; adil olun; bu, Allah'a karşı gelmekten sakınmaya daha yakındır. Allah'tan sakının, doğrusu Allah işlediklerinizden haberdardır.” (Maide 8)

Takva baştan sona merkezden muhite, bireyin öz benliğinden dünyadaki bütün ilişkilere kadar yayılan bir hakkı teslim ve adaleti ayakta tutma mücadelesi. Bu aynı zamanda inanmayanları da içine alan, hiç kimseyi dışarıda bırakmayan bir adaletin mümkün olduğunu gösterir ki, dağ taş hayvan ve bitki her şeyi ihata eder.   

Kolay gibi görünüyor, karıncayı incitmem der insanlar kendilerini överken; peki Nisa 135’te emredildiği gibi kendimiz annemiz babamız ve yakınlarımız aleyhine bile olsa adaleti ayakta tutan şahitler olabiliyor muyuz? Allah’a inandım demenin tezahürlerinin delillerinin billurlaştığı yer tam burası. İnsanlar kendi nefislerini fesat ve yozlaşmaya terk etmedikçe Allah yardım ve esirgemesinden onları mahrum bırakmaz, buna karşılık yine Allah, bilerek isteyerek günah işleyen kimselere, kendi içlerindeki eğriliği, olumsuz eğilimleri değiştirerek bunu hak etmedikçe rahmet ve inayetini nasip etmez. Bu en geniş anlamıyla birey ya da toplumların iç dünyalarındaki biçimlenmelere göre nasıl yükselip alçaldıklarını gösterir ve Sünnetullah’ı dile getirir.

Dosdoğru olmak şeytanın küçük iğvalarıyla sürekli imtihan olmak. Bir keresinde sevgili Peygamberimiz küçük günahları biraz azımsar gibi gördüğü sevgili eşine “Ya Aişe, çakıl taşlarını küçümseme (azımsama), büyük dağlar küçük çakıl taşlarından oluşur” demişti. Günahlardan kaçınmak ciddi bir iştir çünkü.

Varlıkla Dost Olmak

Evrenin çok çok küçük bir kısmını algılayabildiğimiz artık tartışılmaz bir gerçek. İnsanoğlunun gözlemleyebildiği, varlığından haberdar olabildiği en uzak yıldızlar dahil bizim görebildiğimiz, hissedebildiğimiz evren buzdağının suyun üstündeki minnacık tepesinden ibaret. Sadece miracla ilgili hadisler bile evrenin fizik ötesi katmanlarından haber vermeleri açısından çok zengin bir içerik sunuyor. Ben haddimi aşarak bu katmanlardan bahse girişecek değilim. Böyle bir giriş yapmaktan amacım her birimizin –farkında olsun olmasın, istesin istemesin- bu iç içe geçmiş alemlerle ilişki içinde olduğu gerçeğini vurgulamak, sonra da Efendimiz aleyhisselamın bu konudaki rehberliğine dikkat çekmek.

Elmalılı merhum tefsirinin girişinde evrendeki düzenden bahsederken her bir varlığın öteki ile ilişki içinde olduğu iç içe geçmiş sistemler halinde yaşadığımızı anlatır ve bu düzende adeta her şeyin bir şey, bir şeyin de her şey için var olduğunu söyler. İşte bu noktada benim sizlere hatırlatmak istediğim şey, Efendimiz'in bütün bu varlık alemiyle ilişkilerimiz konusunda bizlere nasıl rehberlik yaptığıdır. O, yağmur yağmaya başladığında dışarıya çıkıp ridasını sıyırmış ve yağan yağmurun altında omuzları ıslanırken Rabbimizin elinden yeni çıkan yağmuru selamlamış, sürekli Cebrail’le görüştüğü için her anlamdaki temizliğe önem vermiş ve kötü kokulardan uzak durmuş, “Uhud dağı bizi, biz de onu severiz” buyurarak cansız sandığımız doğanın duygularına işaret etmiş, mezarlardaki yeşilliklerin ölüye duasından bahsetmiş, cinlere Kur’ân okumuş, ağaçlarla konuşmuş, sırtını dayadığı kütük bile ondan uzak kalınca inlemiş, eşyalarına isim vermiş, hayvanlarının rehberliğine güvenmiş, hasılı sadece insanlarla değil görünen görünmeyen bütün varlıklarla iletişim içinde olmuş, onlara saygı duymuş ve haklarına riayet etmiştir.

Bırakalım canlı cansız, fizik, metafizik dünyayı kendi insan kardeşleriyle dahi ortak bir dil kuramayan, hayatının en anlamlı ilişkilerini bile koruyamayan, ruhunun alıcılarını kapatıp evrene kör ve sağır kesilmişler için yapabileceğimiz çok şey yok. Ama zaten biz öncelikle ve büyük ölçüde kendimizden sorumluyuz. Kalbimizi Allah’ın esmasının tecellilerine, evimizi meleklerine ve onlar memur edilerek gönderilen rahmet ve berekete açmak, sadece insanlarla değil, hayvanlar ve ağaçlar, dağlar taşlar, sular ve rüzgarla hatta evimizin eşyalarıyla güzel bir iletişim içinde olmak için de Efendimiz'in rehberliğine ihtiyacımız var. Çünkü onu alemlere rahmet olarak gönderen Allah bütün alemleri ona tanıtmış, onu bütün alemlere takdim etmiş ve o da bize kainatın göremediğimiz unsurlarıyla sağlıklı bir ilişki içinde olmanın yollarını bilmemiz gerektiği kadarıyla anlatmıştır. Onun yolunu izleyenler en yakınındakinden en uzak nesillerine kadar tüm insanların haklarına (mesela suyu ölçülü kullanarak) riayet etmiş olacağı gibi, dağlardan taşlardan meleklere varıncaya kadar her varlığın gönlünü kazanır, varlıkla dost olur. O yüzden bırakalım bize ondan kalan bilgi mirasını önemsizleştirmeye çalışanları da o mirastan payımızı artırmaya bakalım. Çünkü yer yüzünde ondan başka bütün alemlerle ilişki kuran kimse olmadı. Ondan bize ulaşan bilgi bu nedenle paha biçilmezdir.