Berat Arapça berâe-berâet kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. Berâet, “iki şey arasında ilişki olmaması; kişinin bir yükümlülükten kurtulması veya yükümlülüğünün bulunmaması” anlamına gelir.
Berat gecesi Müslümanlarca kutsal sayılmış, bu gecenin diğer gecelerden farklı bir şekilde geçirilmesi, bu gecede daha fazla ibadet edilmesi adet halini almıştır. Hz. Peygamber “Şabanın ortasında gece ibadet ediniz, gündüz oruç tutunuz. Allah o gece güneşin batmasıyla dünya semasında tecelli eder ve fecir doğana kadar, ‘yok mu benden af isteyen onu affedeyim, yok mu benden rızık isteyen ona rızık vereyim, yok mu bir musibete uğrayan ona afiyet vereyim, yok mu şöyle, yok mu böyle!’ der” buyurmuştur. (İbn Mâce, İkâme 191). Ancak eserlerinde bu hadislere yer veren Tirmizi ve İbn Mâce , bunların sened yönünden zayıf olduğuna da işaret etmektedirler. Bir kısım alimlerin, kıblenin Kudüs’teki Mescid-i Aksa’dan Mekke’deki Kâbe istikametine çevrilmesinin Hicret’in ikinci yılında Berat gecesinde vuku bulduğunu kabul etmeleri de geceye ayrı bir önem kazandırmaktadır.
Hz. Peygamberin Şaban ayına ve özellikle bu ayın on beşinci gecesine ayrı bir önem vererek onu ihya ettiğine dair diğer rivayetleri göz önüne alan bazı alimler bu geceyi namaz kılarak, Kur’an okuyarak ve dua ederek geçirmenin sevaba vesile olacağını, bu geceye mahsus olmak üzere belli bazı ibadet ve kutlama şekilleri ihdas edip adet haline getirmenin ise dinde yeri bulunmadığını söylemişlerdir. Kaynakların belirttiğine göre berat gecesine ait özel bir namaz yoktur.
Duhan Sûresinde (44/3) Kur’an’ın “mübarek bir gecede” nazil olduğu ifade edilmektedir. İslam alimlerinin çoğunluğuna göre işaret edilen gece Kadir gecesidir. Çünkü diğer âyetlerde Kur’an’ın Ramazan ayında (Bakara, 185) ve Kadir gecesinde ( Kadr, 1) indirildiği belirtilmektedir. İkrime b. Ebu Cehil’in de dahil olduğu bir grup alim ise Duhan Sûresindeki âyetle Berat gecesine işaret edildiği kanaatindedirler. Bu Taktirde Kur’an’ın tamamının Berat gecesi levh-i mahfuz’dan dünya semasına indiği, Kadir gecesinde de âyetlerin peyder pey inmeye başladığı şeklinde bir yorum ortaya çıkmaktadır. Nitekim bazı müfessirler bu görüşü benimsemişlerdir (bkz. Elmalılı, V, 4293-4295).
Berat gecesinin fazileti ve ihyası ile ilgili müstakil risaleler yazılmıştır.
