Çevre canlıların yaşamaları için gerekli olan bütün unsurları içine alan kapsamlı bir kavramdır. Terim olarak ise çevre, "insanı etkileyen ve ondan etkilenen her şeydir" veya "bir organizmanın yaşama ve gelişmesini etkileyen tüm şartlar ve faktörler toplamıdır" diye tarif edilebilir.
Hayatın bütünü içerisinde ekolojik sistemin dengesini bozacak; insan, hayvan, ve bitkilerin yaşaması için gerekli olan hava, su ve toprak gibi tabii çevrenin unsurlarına zarar verecek her türlü olumsuzluğa karşı gerekli tedbirlerin alınması hususunda Kur'ân ve sünnette yol gösterici bilgiler vardır.
Hz. Peygamber savaşlarda bile insanların haksız yere öldürülmemesini, eli silah tutmayan kadınlara, çocuklara, yaşlılara ve kendi halinde ibadet eden kimselere dokunulmamasını; gereksiz yere tabii çevreye zarar verilmemesini, hayvanların öldürülmemesi, meyveli ağaçların kesilmemesi ve ekinlerin yakılmamasını özellikle tenbih etmiştir.
O, çevre temizliğine gereken önemi vermiş, kişinin önce kendinden başlamak üzere beden temizliği, evlerin, sokakların, cami gibi toplu halde bulunulan yerlerin, su kaynaklarının temiz tutulması, kirletilmemesi, birtakım pisliklerle sadece insanların değil, hayvanların bile rahatsız edilmemesi, bu sebeple hayvan yuvalarına ve deliklerine de tuvalet ihtiyacının giderilmemesi gerektiğini bildirmiştir.
Ayrıca insanların gelip geçerken dinlenebileceği gölgeliklerin, meyveli ağaçların altlarının kirletilmemesi, yollara tükürülmemesi [1] , yollardaki insanlara eza veren şeylerin alınması ve bir kenara atılması da [2] Hz. Peygamber'in tavsiye ve uyarıları arasındadır. Bütün bunlar hem çevre sağlığı hem de çevrenin her türlü kirlilikten korunması ve temizlenmesi açısından önemlidir.
İnsan hayatı ve ekolojik denge bakımından önemli bir çevre faktörü de yerleşim birimlerinin gerek içinde gerek yakınında veya uzağındaki yeşil alanlardır. Bu konuda da Hz. Peygamber'in emir ve tavsiyeleriyle bizzat kendi uygulamaları yol gösterici mahiyettedir. Nitekim Hz. Peygamber; "Bir kimse bir ağaç dikerse, o ağaç meyve verdikçe sevabı dikene yazılır" [3] buyurmaktadır.
Doğal çevrenin önemli bir unsuru da hayvanlardır. Hz. Peygamber'in hayvanlar konusundaki tutum ve davranışları ile tavsiyeleri de dikkate şayandır. Hayvanlara karşı merhametli olunması onlara taşıyamayacağı yüklerin yüklenilmemesi, hayvanların yaratılışlarına uygun işlerde kullanılması, onlara eziyet veya işkence yapılmaması gibi hususlarda Hz. Peygamber'in sünnetinde gerekli bilgileri bulabiliriz. Ayrıca sünnette vahşi hayvanların bile ancak kişi için bir tehlike arz ederse öldürülebileceğini görmekteyiz.
Günümüze gelecek olursak, modern teknoloji bir taraftan insana birtakım kolaylıklar sağlarken, bir taraftan da çevre sorunlarına sebep olmaktadır. Çevre kirliliği genel başlığı altında görebileceğimiz sanayi atıklarının meydana getirdiği kimyasal kirlilik, çöplerin ve plansız uygulamaların meydana getirdiği görüntü kirliliği, gereksiz ve ölçüsüz seslerin meydana getirdiği gürültü kirliliği, gereksiz ve düzensiz bilgi ve fikirlerin meydana getirdiği düşünce kirliliği bunlar arasında sayılabilir.
Ayrıca bilinçsiz üretim ve tüketim sebebiyle de kaynakların israfı söz konusu olmaktadır. Bu açıdan şunu söylemek mümkündür: Bir milletin, bir toplumun kültür seviyesini görmek istiyorsanız; onların kamuya açık alanlarına bakmanız yeterlidir.
1. Buharî Salat 33-35
2. Müslim Birr 131,132
3. Ahmed b. Hanbel, Müsned, V/415
