Çarşı pazarda tezgahlar ve vitrinler şimdi de Ramazan için düzenlenmeye başladı. Bereketli iftar sofralarını süsleyecek yiyecekler kilerlere dolduruluyor. Bu hazırlık telaşı içerisinde tezgahlarda dikkat çeken, ilginin en yoğun olduğu yemiş de şüphesiz hurma. Öyle ki artık iftar sofraları dendiğinde pide gibi akla gelen sayılı şeylerden biridir hurma. Ramazanımız ve orucumuz onunla özdeşleşmiştir âdeta.
Peki, hurmayı bizim için bu kadar önemli kılan neydi? Sonuçta diğerleri gibi sıradan bir dünya nimeti olan hurmaya neden bu kadar önem veriliyordu?
Hurmanın bizdeki yerini ve tıbbi işlevlerini sizler için araştırdık.
Kıtlık Günlerinin Yoldaşı
Hz. Peygamber'in yaşamış olduğu coğrafyada bolca üretilen bir yemişti hurma. Peygamber Efendimiz'in de bu meyveye çokça rağbet ettiği bilinmektedir. Ancak Hz. Peygamber'in günlük yaşamının dışında hayatının bazı bölümleri için hurmanın özel bir yeri vardır.
O dönem Arabistan'ında kimi zaman kıtlıkların yaşandığı ve insanların yiyecek bulmakta zorlandığı bilinmektedir. Böyle zamanları Hz. Peygamber'in nasıl geçirdiği Hz. Âişe'ye sorulduğunda "Evimizde iki üç ay hiç ateş yanmadığı olurdu. Sadece hurma yer ve su içerdik." şeklinde cevap verdiği kaynaklarda rivayet ediliyor. Yine o günlerde Hz. Peygamber'in Hz. Âişe'ye hitaben "Ey Âişe! Evinde hurma olanlar aç kalmaz." dediği aktarılmaktadır.
Öte yandan Kureyşlilerin Hz. Peygamber ve ashabına yönelik başlattıkları boykot döneminde de alış veriş yapmalarına dahi müsaade edilmeyen müminlerin kimi zaman sadece hurma ile yaşamlarını sürdürdükleri bilinmektedir.
Hurmanın Tıbbi Değeri
Yukarıda zikrettiğimiz olaylardan asırlar sonra modern tıp hurmanın mucizesini keşfetti. Tanınmış uzmanlardan Amerikalı Dr. Dowson bir hurma ve bir bardak sütün insanın bir günlük yaşamını sürdürmesi için gerekli enerjiyi sağlayabileceğini söylüyor.
Hurmada insan yaşamı için vazgeçilmez on element bir arada bulunuyor. Taze hurmalarda yaklaşık olarak % 65 şeker ve % 2 protein vardır. Ayrıca hurmadaki şeker, insan vücuduna bol miktarda hareket ve ısı enerjisi kazandıran, vücutta parçalanıp kullanılması kolay olan meyve şekeri fruktozdur. Dolayısıyla şişmanlatmaz yorgunluk için en iyi ilaçlardan biridir. Hurma ayrıca A vitamini, betakaroten, B1, B2, B3 ve B6 vitaminlerini de içerir. Bilim adamları hurmanın stres ve gerginliği giderici etkisine de dikkat çekiyorlar. Berkeley Üniversitesi uzmanlarının yaptığı araştırmalarda, sinir vitamini olarak adlandırılan B6 ile kasların çalışmasında önemli rol oynayan ve bu sebeple kalp krizini önleyici tesiri olduğu bilinen magnezyumun hurmada bol miktarda olduğu ortaya çıkmıştır.
Kur'ân'da Hurma
Kur'ân-ı Kerim'de yaklaşık 22 âyette hurmanın bahsi geçmektedir. Bu âyetlerde hurmadan genellikle dünya ve dünya nimetlerinin tasviri esnasında bahsedildiği görülür: "Orada [dünyada] meyveler ve salkımlı hurma ağaçları vardır." (Rahman 11)
"Yeryüzünde birbirine komşu kara parçaları, üzüm bağları, ekinler; bir kökten çıkan çok gövdeli ve tek gövdeli hurma ağaçları vardır ki hepsi aynı su ile sulanır. Ama biz ürünleri konusunda bir kısmını bir kısmına üstün kılıyoruz. Şüphesiz bunda aklını kullanan bir kavim için (Allah'ın varlığını gösteren) deliller vardır." (Rad 4)
Görüldüğü üzere Kur'ân'daki dünya tasvirlerinde hurmanın özel bir yeri vardır. Yüce Kitabın belagat yönü de düşünüldüğünde hurmanın dünya nimetlerini ve Allah'ın kullarına lütuflarını imleyen bir sembol olduğu söylenebilir.
Hurma: Hz. Meryem'in İlacı
Hz. Meryem doğum sancısı çektiği sıralarda da hurma Allah tarafından ona bir ilaç olarak lutfedilmiş, sıkıntısına deva olarak hurma gösterilmiştir. Meryem sûresinde bu olay şu şekilde anlatılmaktadır:
Böylece Meryem çocuğa gebe kaldı ve onunla uzak bir yere çekildi. Doğum sancısı onu bir hurma ağacına yöneltti. "Keşke bundan önce ölseydim de unutulup gitmiş olsaydım!" dedi. Bunun üzerine (Cebrail) ağacın altından ona şöyle seslendi: "Üzülme, Rabbin senin alt tarafında bir dere akıttı. Hurma ağacını kendine doğru silkele ki sana taze hurma dökülsün." (Meryem 22-25)
Osmanlı'da Mevlid Törenlerinin Vazgeçilmezi
Osmanlı kültüründe Hz. Peygamber'in dünyayı şereflendirdiği gecenin idraki için düzenlenen merasimlerde de hurmanın vazgeçilmez bir sembolik yeri vardır. Saray erkanı için selâtin camilerde düzenlenen mevlid törenlerinde o yıl ki Surre-i Hümâyûn alayı İstanbul'a geri dönerken Hicaz'dan gönderilen hurmaları da devlet erkanına mevlid törenlerinde sunardı. Mevlid teşrifatında Hicaz'dan gönderilen hurmalar da manevi değerleri itibariyle bir tören ciddiyetiyle yenirdi.
Hurmanın Biononimal Kimliği
Hurma'nın bionominal adı Phoenix dactylifera'dır. Palmiyegiller (Arecaceae) familyasından dekoratif yapraklı bir palmiye türüdür. Diğer palmiyeler gibi tropikal ve ılıman yerlerde yetişir. Kazık ve saçak kök yapısına sahiptir. Gövde grimsi-kahverenginde pürüzlüdür. Genç iken pullar yeşil renkte olgunlaşınca zamanla açılır ve dökülür. Yaprakları yeşildir. Sık sık yaprak ucu sararmaları görülür. Çiçeği vardır ancak, iklim uygunsa ve dışarıda toprağa ekilirse çiçek açar.
