Ebû Hüreyre (ra), Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğunu haber vermiştir:
“(İbadet için) sadece şu üç mescide yolculuk yapılır: Mescid-i Harâm, Mescid-i Nebî ve Mescid-i Aksâ.” [1]
عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ - رضى الله عنه - عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ : لاَ تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلاَّ إِلَى ثَلاَثَةِ مَسَاجِدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ، وَمَسْجِدِ الرَّسُولِ وَمَسْجِدِ الأَقْصَى
Gerçekler
Muhtelif rivayetlerini bir arada düşündüğümüz zaman hadisimizin ortaya koyduğu hüküm niteliğindeki gerçekleri şöylece sıralamak mümkündür:
1. Bu üç mescit, diğer mescit ve mabetlerden üstündür, faziletlidir.
2. Bu üç mescit için yolculuk yapmak meşrûdur. Hadisimiz bunu bilhassa teşvik etmektedir.
3. Bu üç mescitten başka herhangi bir mescit için (daha fazla sevap ve fazilet ümit ederek) yolculuk yapmak gereksizdir.
Ortak özellikleri
Hadisin kaynaklık ettiği hükümler üzerinde âlimler çok detaylı görüşler ortaya koymuşlardır. Biz bunlardan sarf-ı nazar ederek, hadisteki yolculuk teşvikinin bu üç mescide tahsis edilmesinin hikmetleri üzerinde duracağız. Öncelikle şunu belirtmeliyiz ki, bu üç mescidin diğer mescitlere üstünlüğü tartışma dışıdır ve bunun bazı ortak sebepleri de bulunmaktadır.
1. Bu mescitlerin üçü de peygamberler eliyle inşa edilmiştir.
2. Mescid-i Haram ve Mescid-i Aksâ kıble, Mescid-i Nebî de son tevhit dini İslâm'ın kuruluş merkezi, ilk mescidi, İslâm medeniyetinin ilk müessesesidir.
3. Bu üç mescidi ziyaret, başlangıçtan beri tevhit ehlinin büyüklerini ve onların hizmetlerini, mücadelelerini anmaya vesiledir. Böylece mü'minlerin imanı, tarihî bir boyut kazanır. Önceki mü'minlerle beraber olma şuur ve zevkini tadar. Ziyaretçi kendini tam bir dinî hava, saf, temiz ve yoğun bir kulluk şuuru içinde hisseder, yenilenir. Bir başka ifade ile geçmişi, günde yaşar, güçlenir, bilenir, dinçleşir.
4. Bu üç mescit, tevhit dininin şeâirindendir. Şeâire saygı göstermek de kelimetullahı ilâ, yani cihat etmektir. Bu merkezlerin ziyaretle imarı ve ümranı, tevhit akidesinin dünyaya yayılmasına çalışmak anlamı taşır.
5. Bir de tarihi gerçek vardır ki, Mescid-i Aksâ, gerek Musevî gerekse, Hristiyanlarca hac merkezi olarak hep ziyaret edilegelmiştir. Mescid-i Haram da aynı şekilde Kâ'be ziyareti dolayısıyla Hz. İbrahim'den bu yana uzak mesafelerden yaya veya binitli olarak gelenlerce ziyaret edilmiştir. Mescid-i Nebî ise, Hz. Peygamber’in hicretini müteakip, Müslümanlarca yolculuk yapılan aslî merkez olmuştur. Şu anda Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem'in kabr-i saâdetlerini ihtivâ etmesi bakımından, "onu sağlığında ziyaret etmiş gibi" olmak için ziyaret edilmektedir.
Fazilet sırası
Bütün mescit ve mabetlerden üstün olduklarında hiç şüphe olmayan üç mescidin fazilet açısından kendi aralarındaki sıralama hadisimizde gösterilmiştir. Bu sebeple aynı sıra ile bu üç mescidin her birine ait müstakil özelliklerinden de kısaca söz etmek faydalı olacaktır.
Mescid-i haram
Âlimlerin ittifakı ile Mescid-i Haram (efdalu’l-mesâcid) dünyadaki mescitlerin en faziletlisidir. Bunun da elbette sebepleri vardır. Önce ta başlangıçtan beri, "insanların bir olan Allah'a kulluk etmeleri için vaz edilmiş ilk ev olan Kâ'be" Mescid-i Haram'dadır. Kıbledir. Hac farizasının yerine getirilebilmesi için varlığı zarurî merkezdir. Ayrıca Hz. Peygamber'in, "Şu benim mescidimde kılınacak bir namaz, Mescid-i haram müstesna, diğer mescidlerde kılınacak bin namazdan daha hayırlıdır" buyurmuş olması da Mescid-i Haram'ın en faziletli mescit olduğunun nassî delilidir.
Kâ'be ve onu çevreleyen Mescid-i haram, zaman zaman (Câhiliye döneminde olduğu gibi) tevhit dışı anlayışların istilâsına uğramış da olsa, temeli tevhidin merkezi olmak üzere atılmış ilk mukaddes ev'dir, beyt-i atîk'dir. Bunun için de ziyaret ve ibadet için yolculuk yapılabilecek mescitlerin başında gelmektedir.
Mescid-i Nebî
Medine İslâm toplumunda Mescid-i Nebî'nin yerini düşünmek, onun Müslümanlık ve Müslümanlar açısından taşıdığı önem ve fazileti anlamak için yetecektir. Koca bir İslâm tarih ve medeniyetinin odak noktası ve "âlemlere rahmet olarak gönderilmiş", örnek kul, "son Resûl’ün sayısız hatıralarını saklayan ve bir görüşe göre "takva üzere te'sis edilmiş mescid" [2], Mescid-i Nebî'dir.
Gerek Hz. Peygamber’i ziyaret gerekse Mescid-i Nebî'de kılınacak namaz hakkında vârid olan hadisler, bu mescidin haiz olduğu önem ve faziletin delillerini oluşturmaktadır.
Mescid-i aksâ
Enbiya makamı, Miraç’ta Hz. Peygamber'in ilk durağı olan Mescid-i Aksâ, yüzyıllar boyu inananların yöneldiği bir kıble olarak yaşamıştır. Başlangıçta Müslümanların da kıblesi olan Mescid-i Aksâ, üç büyük dinin ortaklaşa mukaddes bildiği bir merkezdir. Mescid-i Aksâ çevresindeki tevhit mücadelesi de oldukça yoğun ve çetindir. Hz. Süleyman'dan itibaren dinî otorite ve yönetimlerin merkezi olan Mescid-i Aksâ ve Kudüs, halen bu görevini sürdürebilecek tarihi nitelik ve potansiyele sahiptir.
Abdullah b. Ömer radıyallahu anhüma’nın rivâyet ettiği bir hadis-i şerifte belirtildiğine göre; Süleyman aleyhisselam Mescid'i Aksâ’nın (beyt-i makdis) inşasını bitirince Allah Teâlâ'dan üç dilekte bulunmuştur:
a. Kendisinden sonra kimselere nasip olmayacak bir mülk ve saltanat
b. Allah’ın hükmüne uygun hüküm verme gücü ve kabiliyeti.
c. Yalnızca namaz kılmak niyetiyle Mescid-i Aksâ'ya gelenlerin bağışlanması.
Hadisin devamında Hz. Peygamber'in şu açıklaması yer almaktadır:
“Cenâb-ı Hak, Süleyman'a bunlardan ilk ikisini vermiştir. Üçüncü dileğinin de kabul edilmiş olmasını umarım." [3]
Söylemeye gerek yoktur ki, bağışlanma (ğufrân) vesilesi olan her şey teşvike, her yer de ziyarete değer.
Bu "üç mescit" hadisinde de vesile-i ğufrân olan üç merkeze ziyaretin teşvik edildiğini, bunların dışında kalan mescitlerin birbirlerine müsâvî olduklarını, bir takım uydurma gerekçelerle bazı yer ve yörelere üstünlük ve fazilet izafe edip oraların ziyaretini teşvik etmenin doğru ve uygun olmayacağının pek açık bir şekilde belirlenmiş olduğunu görmekteyiz. Hatta ulema, bu üç mescit dışında herhangi bir mescitte ibadet etmeyi adamış olan bir kimsenin bu adağını yerine getirmek için o mescide gitmesine gerek olmadığını, bulunduğu yerdeki mescitte bu adağını yerine getirebileceğini, bu "üç mescit" hadisinden çıkarmışlardır.
Netice
Hadisimiz, Müslümanların ziyaret ve ibadet için yolculuğu göze almaları gereken sadece üç mescidin bulunduğunu, bunların da Mekke, Medine ve Kudüs şehirlerinde olduğunu açıkça ortaya koymuş bulunmaktadır. Günümüz şartlarında bu mescitlerden sadece ilk ikisini -kısıtlayıcı bazı kayıtlara ve durumlara rağmen- ziyaret imkânı bulunmaktadır. Ancak üçüncüsü bir büyük hasret, bir büyük acıdır.
Hac ibadetini yerine getirmek için mukaddes topraklara giden kaç Müslüman, hadisimizde "yolculuk yapmaya değer" diye kaydedilen Mescid-i Aksâ'yı ziyaret etme imkânı bulabilir?
Sanıyorum hadisimizin şimdi en büyük teşviki Mescid-i Aksâ'nın da Müslümanların ziyaretine açık tutulması yönündedir. Yani Kudüs, Yahûdî zulmünden kurtarılmalıdır.
Dipnotlar:
1. Buhârî, Mescidü Mekke 1, 6; Savm 67; Sayd 26; Müslim, Hac 415, 511, 512; Ebû Davud, Menâsik 94;Tirmizî, Salat 126; Nasaî, Mesâcid 10; Dârimî, Salat 132; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 234, 238, 278, 501; III, 7, 34, 45, 51, 53, 64, 71, 75, 78, 93, VI, 7
2. et-Tevbe (9), 108
3. Nesâî, Mesâcid 6; İbn Mâce, İkâme 196; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 176
