Hadisin ne olduğuna ve ne şekilde algılandığına dair mevcut yaklaşımları ele alan yazar, bu yaklaşımlara dair çeşitli eleştirilerini de dile getirmektedir. Bu noktada özellikle hadislerle Hz. Peygamber'in şahsının özdeşleştirilmesinin ve bir hadisi reddetmenin Hz. Peygamber'i reddetmek şeklinde algılanmasının hadis çalışmalarına ciddi zararlar verdiğinin altı çizilmektedir.
Yaklaşık bir asırlık bir zaman dilimini kapsayan, İslamî ilimlerin modern metotlarla yeniden şekillenmesi süreci İslam coğrafyasında çeşitli tavır alışları da beraberinde getirdi. Bir kısım Müslüman ilahiyatçı, modern metodolojiye tamamen kendini kapatıp geleneksel ilmî disiplini bugün dahi devam ettirme yolunu seçerken, diğer bir kısım ise geleneksel olanı acımasızca eleştirip yargılamak üzerine bir sistem oluşturmaya çalıştı. Günümüzde ise ilahiyat alanındaki çalışmaların bu çatışma ekseninden uzaklaşıp daha sistemli ve bilimsel bir hüviyete kavuştuğu gözlerden kaçmamaktadır.
Hadis alanında yaptığı önemli çalışmalarla dikkati çeken Prof. Dr. Mehmet Emin Özafşar'ın günümüz Hadis çalışmalarının sistematiğini oluşturmaya yönelik yazılarının toplandığı Hadis ve Kültür Yazıları adlı kitap da bu açıdan ciddi bir önem arz etmektedir. Yazarın son on yıllık sürede çeşitli yerlerde yayınlanmış 4 makalesi ve çeşitli sempozyumlarda sunulmuş 3 tebliğinden oluşan kitap, modern Hadis çalışmalarının problemleri ve bunların çözümleri hakkında dikkat çekici bir içeriğe sahiptir.
‘Hadisin Neliği' Sorunu ve Akademik Hadisçilik başlıklı ilk yazıda öncelikle Hadisin ne olduğuna ve ne şekilde algılandığına dair mevcut yaklaşımları ele alan yazar, bu yaklaşımlara dair çeşitli eleştirilerini de dile getirmektedir. Bu noktada özellikle hadislerle Hz. Peygamber'in şahsının özdeşleştirilmesinin ve bir hadisi reddetmenin Hz. Peygamber'i reddetmek şeklinde algılanmasının hadis çalışmalarına ciddi zararlar verdiğinin altı çizilmektedir. Diğer taraftan hadislerin tarih çalışmalarında kullanılabilir bir doküman sayılıp sayılamayacağı konusunda da yazar, geleneksel nakil yöntemlerinin sahip olduğu birtakım eksikliklerin buna engel olduğunu ifade etmektedir. Daha sonra günümüz hadisçisinin mahiyeti hakkında fikirlerini belirten Özafşar, "akademik hadisçilik" ismini verdiği günümüz hadisçiliğinin de sened, metin, Sünnet veya delilden ibaret bir çalışma alanı olmayıp, bunların hepsini içine alan bir "kültür tarihi alanı" olduğunu belirtmektedir. Makalenin sonunda ise hadis tarihinin yazılması noktasında dikkat edilmesi gereken noktalar sıralanmaktadır. Günümüz Hadis araştırmaları için dikkat çekici tespitlerin ve değerlendirmelerin bulunduğu bu makale, modern hadisçiliğin çalışma esaslarını sıralayan bir özet niteliği taşımaktadır aynı zamanda.
Batılı "kültür" kavramıyla Hadis arasındaki benzerlik ilişkisine temas eden Mehmet Emin Özafşar, hadislerin İslam dünyasının zihnî faaliyetlerindeki yoğun etkileri üzerinde durmakta. Bu bağlamda yazar, bizde uzun asırlar boyunca felsefî söylemsizliğin oluşturduğu boşluğu dolduran edebî literatürün hadisle olan bağlantısını Câhız, İbn Kuteybe, Kalkaşandî, Zemahşerî gibi İslam bilginlerinin eserlerinden hareketle izah etmektedir.
Felsefî Söylem ve Hadis
Kitabın ikinci makalesinde Batılı "kültür" kavramıyla Hadis arasındaki benzerlik ilişkisine temas eden Mehmet Emin Özafşar, hadislerin İslam dünyasının zihnî faaliyetlerindeki yoğun etkileri üzerinde durmakta. Bu bağlamda yazar, bizde uzun asırlar boyunca felsefî söylemsizliğin oluşturduğu boşluğu dolduran edebî literatürün hadisle olan bağlantısını Câhız, İbn Kuteybe, Kalkaşandî, Zemahşerî gibi İslam bilginlerinin eserlerinden hareketle izah etmektedir.
Kitabın üçüncü makalesi ise Hadis İlminde Alan Evrilmesi başlığını taşımakta ve başlangıcından bugüne kadar Hadis ilminin çalışma alanındaki değişiklikleri üç bölümde incelemektedir. Yazar, günümüz Hadis çalışmalarının metin merkezli bir çalışma alanından da çıkıp bir kültür tarihi alanına yöneldiğini ifade etmekte dir. Makalenin sonunda ise günümüz hadis çalışmalarına dair tespitler, görüşler ve öneriler dile getirilmektedir.
Hadis Tarihi ve Kadın
Kitabın en ilgi çekici makalelerinden birisi ise Hadis Tarihinde Kadın Gerçeği Üzerine başlığını taşımaktadır. Yazar, bu makalesinde öncelikle İslam'ın, diğer kültür ve dinlerin aksine kadına verdiği önem ve statüyü ifade etmektedir. Daha sonra ise, başta Hz. Aişe olmak üzere hadis tarihinde aktif rol oynamış kadın muhaddisler üzerinde durulmaktadır. Bu noktada dikkat çeken hususiyetlerin başında İslam kültürünün, kadınların ilmî faaliyetlerde ve toplumsal hayatta aktif rol oynamasına engel olmadığı, aksine İslam tarihinde kadınların özellikle hadis sahasında önemli hizmetlerde bulunduğu vurgusu gelmektedir. Birçok büyük muhaddisin, çeşitli hanım hadisçilerden icazet aldıklarını beyan etmelerinin altı çizilmektedir. Ayrıca bu hanım hadisçilerin medreselerde ders verdiklerinin ve gerektiğinde ilmî hizmetler için çeşitli seyahatlere çıktıklarının da üzerinde durulmaktadır. Kadınları ilmî faaliyetlerden ve toplumsal yaşamdan uzak tutup eve hapseden zihniyetin asla İslamî olmadığı, bu algının en büyük dayanağı olan "hanımların caddeye bakan odalarda oturmasına müsaade etmeyin ve onlara yazı da öğretmeyin" şeklindeki hadisin de uydurma olduğu ifade edilmektedir. Hanımların hadis alanındaki yoğun faaliyetleri ise ilmî bir aile disiplini olarak değerlendirilmekte ve hanım muhaddislerin genellikle âlimler yetiştiren önemli ailelere mensup olduğu belirtilmektedir. Makalede son olarak, kadınların hadis alanında yoğunlaşan bu faaliyetleriyle bugünün Müslüman dünyasının, kadınları kısıtlayan algısı arasında ciddi bir tezat bulunduğu vurgulanmaktadır.
Hadis Tarihi ve kadın konusunda Hz. Aişe başta olmak üzere hadis tarihinde aktif rol oynamış kadın muhaddisler üzerinde durulmaktadır. Bu noktada dikkat çeken hususiyetlerin başında İslam kültürünün, kadınların ilmî faaliyetlerde ve toplumsal hayatta aktif rol oynamasına engel olmadığı, aksine İslam tarihinde kadınların özellikle hadis sahasında önemli hizmetlerde bulunduğu vurgusu gelmektedir.
Osmanlı'da Hadis: Estetiğin ve Eğitimin Vazgeçilmezleri
Kitabın en hacimli makalesi olan Osmanlı Eğitim, Kültür ve Sanat Hayatında Hadis başlıklı yazı ise Osmanlı devletinde hadisin ve hadisçiliğin sahip olduğu anlamı göz önüne sermektedir. Yazıda öncelikle, Osmanlı eğitim sisteminde hadis öğrenimine tahsis edilmiş olan Daru'l-hadisler'in yapısı, eğitim programı ve yetiştirdiği hadisçilerle bunların eserleri üzerine kronolojik bir inceleme yapılmaktadır. Bu noktada Osmanlı'da yetişmiş büyük hadisçilerin icazetnameleri üzerinden Daru'l-hadisler'in eğitim programında öne çıkan hadis kitaplarının isimlerinin de sıralandığı görülmektedir. Bu geniş literatürün yanı sıra Osmanlı padişahlarının -özellikle II. Bayezid, Kanuni, III. Ahmed ve I. Abdülhamid başta olmak üzere- hadis çalışmalarına olan büyük katkıları da dillendirilmektedir.
Makalenin ikinci kısmında ise Osmanlı kültür hayatında hadislerin sahip olduğu önem üzerinde durulmaktadır. Bu bağlamda Osmanlı sahasında bir gelenek halini almış ve kendi içerisinde büyük bir literatür oluşturmuş kırk hadis ve yüz hadis tercümelerinin, hadislerin Osmanlı toplumunun zihninde yer etmesi bakımından gördükleri işlev dile getirilmektedir. Ayrıca Muhammediye, Envâru'l-âşıkîn, Ahmediyye gibi Osmanlı coğrafyasında çok sevilen ve çok okunan kitaplardaki hadis varlığının da altı çizilmektedir.
Makalenin üçüncü kısmı ise Osmanlı hat sanatında hadislere verilen önemi göstermektedir. Bu noktada hadislerin, Osmanlı'da yalnızca eğitim ve kültür alanında kullanılan bir malzeme olmakla kalmayıp Osmanlı estetiğinin de vazgeçilmez unsurlarından birisi olduğu ifade edilmektedir.
Kitabın son makalesi ise İslam dünyasında yetişmiş engelliler üzerinedir. Bu noktada İslam'ın, bedensel engellileri toplumun içerisinde ele alıp diğer kültürlerin aksine onları normal insan statüsünde değerlendirdiğinin altı çizilmektedir. Sahabeler devrinden başlayarak İslam dünyasında önemli başarılar göstermiş engellilerin bazılarının ismi verilerek İslam'ın bu konu hakkındaki insan merkezli yaklaşımı örneklendirilmektedir.
Hadis ve Kültür Yazıları, hadis alanında orijinal tespitlerin ve değerlendirmelerin yer aldığı bir kitap olmasının yanı sıra işlediği konuların çeşitliliği ve dipnotlarla görülebilecek zengin alt yapısıyla da dikkati çekmektedir.
Kitabın Künyesi
Adı: Hadis ve Kültür Yazıları
Yazar: Prof. Dr. Mehmet Emin Özafşar
Yayınevi: Kitâbiyât Yayınları
Yayın Yılı: 2005
Sayfa: 184
