Hz. Peygamber’in Hassân b. Sabit (ra) ve Abdullah b. Revaha (ra)’yla birlikte meşhur üç şairinden biri olan Ka’b b. Mâlik (ra) yaklaşık olarak Milâdî 598 yılında Medine’de dünyaya geldi. Hazrec’in Benî Selime koluna bağlı olması sebebiyle Selemî nisbesiyle de tanınmıştır. İslam öncesi dönemde künyesi Ebû Bişr iken Müslüman olduktan sonra Hz. Peygamber ona büyük oğlu Abdullah sebebiyle Ebû Abdullah künyesini vermiştir. Ka’b (ra)’ın babası Mâlik, İslam’dan önce Yesrib’in önde gelen şahsiyetlerinden olup Evs ile Hazrec arasında yıllarca süren savaşlarda yiğitliğiyle şöhret bulmuştur.
Babasının tek çocuğu olan ve iyi bir eğitim alan Ka’b (ra), bu sebeple şehirde okuma-yazma ve hesap bilen nadir kişilerden birisidir. Bilhassa şairliği ile meşhur olmuştur. Özellikle Medineli iki Arap soyu olan Evs ile Hazrec arasında yapılan bazı savaşlarda onun söylediği şiirler uzun süre insanlar tarafından terennüm edilmiştir. Ka’b b. Mâlik (ra) hicretten önce İslamiyet’i kabul etti. Miladi 622 yılı hac mevsiminde Rasul-i Ekrem’i yurtlarına davet etmek üzere Mekke’ye giden Yesrib heyeti arasında yer aldı. İkinci Akabe Biatı olarak bilinen bu toplantı öncesinde Medineli Müslümanların önderlerinden Berâ b. Ma’rûr (ra), Allah Rasûlü (sav)’nü ziyarete giderken yanına Ka’b’ı da aldı. Hz. Peygamber onun şair olduğunu öğrenince memnuniyetini belirtmiştir. İkinci Akabe Biatı’ndan sonra Medine’ye dönen Ka’b (ra), burada kabilesinin Müslüman olması için büyük gayret sarf etmiştir.
Ka’b, Tebük seferi hariç, Medine döneminde gerçekleştirilen gazvelerin tamamında bulundu. Kahramanlık gösterdiği ve on yedi yerinden yaralandığı Uhud Gazvesi’nde Ka’b (ra) Rasûlullah (sav)’ın zırhını, Rasûl-i Ekrem de onun zırhını giymiştir. Bu savaştaki çarpışmalar esnasında Allah Rasûlü (sav)’nün öldüğü şayiasından sonraki dağılma esnasında onu ilk defa Ka’b (ra) görüp, "Müjdeler olsun ey Müslümanlar, Rasûlullah ölmedi, yaşıyor!" diye bağırmış, bunun üzerine yeniden toparlanan Müslümanlar gerçekleştirdikleri toplu hücum ile düşmanı geri püskürtmeyi başarmışlardır. Ka’b b. Mâlik (ra)’in ashab arasında şöhrete kavuşmasına sebep olan asıl hadise Tebük seferidir. Hemen bütün hadis kaynaklarında kendi anlatımıyla yer alan rivayete göre Ka’b b. Mâlik (ra), Tebük seferi ilân edildiğinde sağlığı ve maddi imkânı yerinde olmasına, hatta savaşa iştirak etmek amacıyla özel bir binek satın almasına rağmen, rahatına düşkünlüğü ve nefsine mağlup olması sebebiyle sefere çıkmayıp, bu zor şartlarda Müslümanları yalnız bıraktı. Ancak daha sonra Medine’de geriye münafık diye bilinenlerle, maddî imkânı bulunmayanların kaldığını görünce çok üzüldü. Diğer taraftan Allah Rasûlü (sav) Tebük’e varınca Ka’b (ra)’ın durumunu sordu. Ashâbdan bazıları onun kibri ve keyfine düşkünlüğü sebebiyle savaşa katılmadığı ileri sürülünce, yakın arkadaşı Muaz b. Cebel (ra) iddiaları reddederek onu savundu.
Allah Rasûlü (sav) uzun ve meşakkatli bir yolculuktan sonra Tebük seferinden Medine’ye döndüğünde geride kalanlar sırasıyla gelerek savaşa katılmama mazeretlerini bildirip, kendisinden af talebinde bulundular. Ka’b (ra) kendisi de mazeret ileri sürebilecek iken, gerçeği itiraf edip, hiçbir mazereti olmaksızın Müslümanları yalnız bıraktığını söyleyerek Allah Rasûlü (sav)’nden özür diledi. Hz. Peygamber onunla aynı durumda olan Hilâl b. Ümeyye (ra) ile Mürâre b. Rebî (ra)’ye haklarında Allah’ın açık hükmü gelinceye kadar beklemelerini söyledi. Bu gelişmeyi haber alan Hıristiyan Gassân meliki haksızlığa uğradığını iddia ederek eski dostu Ka’b (ra)’ı memleketine davet edip, onu şanına layık bir şekilde ağırlayacağını bildirdi. Ancak Ka’b (ra) bu teklifi reddedip, Allah’ın kendisi hakkında vereceği hükmü beklemeye karar verdi. Bir tarafta haftalardır yüzüne bakmayan, kendisiyle konuşmayan arkadaşları, diğer tarafta da izzet, ikram ve itibar vadeden bir davet vardı. Fakat Ka’b (ra), yapılan teklifi elinin tersiyle iterek Medine’de kalma kararlılığını sürdürdü. Bu esnada gönülden pişmanlık duyarak Allah’a çokça tevbe ve istiğfarda bulundu, kendisiyle konuşmamalarına rağmen Allah Rasûlü (sav) ve onun ashâbından defalarca özür diledi. Ka’b (ra), mescide çıktığında her seferinde Rasul-i Ekrem’e yakın durmaya çalışıyor, bu esnada belki kendisine tebessüm eder diye sürekli onun çehresine bakıyordu. Ama her defasında Peygamberimiz onunla karşı karşıya geldiğinde yüzünü çeviriyor, bakışlarını ondan kaçırıyordu. Yolda onu gören en yakın arkadaşları bile yolunu değiştiriyordu. Bu halden iyice bunalan Ka’b (ra),bir gün amcasının oğlu Ebû Katâde’ye (ra) giderek: Ey Ebâ Katâde (ra), “Sana Allah için soruyorum. Sen Allah ve Rasûlü’nü ne kadar sevdiğimi biliyor musun?” diye sordu. Fakat muhatabı onun sualini duymazdan geliyordu. Cevap alamayınca sorusunu birkaç kez tekrarladı. Ancak ondan, “Bunu Allah ve Rasûlü daha iyi bilir” den başka bir cevap alamadı. Bunun üzerine yine mahzun bir şekilde oradan ayrıldı. Kendisine sosyal boykot devam ederken Ka’b b. Mâlik (ra)’in durumunu daha da zorlaştıran bir emir daha geldi. Peygamberimiz’in gönderdiği bir elçi, ona eşinden uzak durması talimatını getirdi. Buna göre Ka’b (r.a.) eşini boşamayacak, ancak onunla aynı evi de paylaşamayacaktı. Bu gelişme onun sıkıntısını daha da artırdı. Gerçekten de onun çektiği çile bitmek bir tarafa daha da şiddetleniyordu. Ancak bu son olumsuz gelişme de onun Rasûlullah (sav)’a bağlılığını sarsamadı. O ve diğer iki arkadaşı işledikleri suçun şuurunda olarak çilelerini doldurmaya ve pişmanlık içinde Allah’a yalvarıp tevbe istiğfarda bulunmaya devam ettiler. Bu olumsuz şartlara rağmen onlar, müminlerden ayrılmak ve Rasûlullah (sav)’ı terk etmeyi hiçbir zaman akıllarından geçirmemişlerdi. Bu sabırlarının mükâfatlarını da aldılar. Onları ferahlatan gelişmeyi bizzat Ka’b b. Mâlik (ra) şu şekilde anlatır: “İnsanların bizimle konuşmalarının yasaklandığı günden 50 gün sonraki gecenin sabahında namazımı kılmıştım. Bu esnada ruhum çok sıkıntılıydı, âdeta yerle gök arasında sıkışmış, gidecek bir yer bulamıyor gibiydim. Tam bu esnada evimin dışından bir ses işittim: ‘Ey Mâlik’in oğlu Ka’b, müjdeler olsun. Kurtuluş günün geldi’. Sesi duyar duymaz hemen secdeye kapandım. Gelen habere göre Hz. Peygamber benimle birlikte üç sahâbinin tevbelerinin Allah tarafından kabul edildiğini duyurmuştu. Bunun üzerine sahâbe kardeşlerim müjdeli haberi ulaştırmak için âdeta yarışırcasına benim evime koşmuşlardır."
Gerçekten çok sıkıntılı geçen 50 günlük boykotun sonunda nazil olan ayetlerde, onun ve iki arkadaşının tevbelerinin Allah tarafından kabul edildiği bildirildi: “And olsun Allah; Peygamber ile içlerinden bir kısmının kalpleri eğrilmeğe yüz tuttuktan sonra, sıkıntılı bir zamanda ona uyan Muhacirlerle Ensar’ın tevbelerini kabul etmiştir. Evet, onların tevbelerini kabul etmiştir. Savaştan geri kalan üç kişinin de tevbelerini kabul ettim. Yeryüzü bütün genişliğine rağmen onlara dar gelmiş, vicdanları da kendilerini sıktıkça sıkmış, böylece Allah(ın azabın)’dan yine ona sığınmaktan başka çare olmadığını anlamışlardı. Sonra(eski hallerine) dönsünler diye, onların tevbelerini de kabul etti. Şüphesiz Allah, tevbeyi çok kabul eden ve çok merhamet edendir. Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakının ve doğrularla beraber olun” (Tevbe, 117–119). Bu müjdeli haberi aldıktan sonra sevinçle hemen Mescid-i Nebevî’ye giden ve orada Hz. Peygamber ile sahabeler tarafından tebrik edilen Ka’b (ra) tevbesinin kabul edilmesi üzerine bütün malını fakirlere dağıtmak istedi. Ancak Rasûl-i Ekrem onun malının bir kısmını elinde tutmasının daha hayırlı olacağını söyledi. O da sadece Hayber’deki arazisini kendine ve çocuklarına ayırıp, diğerlerini ihtiyaç sahiplerine tasadduk etti.
Ka’b b. Mâlik (ra)’in Hz. Peygamber’in vefatından sonraki hadiselerde rol alıp almadığı konusunda kaynaklar herhangi bir bilgi vermezler. Ancak bununla birlikte onun Hz. Osman (ra)’ın hilâfetinin son yıllarında çıkan karışıklıklarda halifenin yanında yer aldığı, şehid edilmesinin ardından onu defneden birkaç kişiden biri olduğu bilgisi vardır. Ka’b (ra)’ın Hz. Osman (ra)’ın şehit edilmesi üzerine onun hakkında bir mersiye söylediği bilinir. Hz. Ali (ra)’nin halife olması üzerine Ka’b (ra) da bazı Ensar önderleri gibi ona biat etmedi. Bir rivayete göre Ka’b (ra)’ın Ensar’dan Hassan b. Sabit (ra) ve Numân b. Beşîr (ra) ile Hz. Ali (ra)’nin huzuruna gidip Hz. Osman (ra) hakkında tartıştıkları ve oradan ayrılıp Muâviye’nin yanına uğradıkları kaydedilmekle birlikte, onun özellikle Hz. Osman (ra)’ın şehit edilmesinden sonraki siyasi hadiselerden uzak durduğu hususu daha çok tercih edilmiştir. Hayatının sonlarına doğru gözlerini kaybeden Ka’b b. Mâlik (ra), tarihçilerin çoğuna göre Hicretin 50. (M.670) yılında Muaviye b. Ebû Süfyan’ın halifeliği esnasında 77 yaşında iken Medine’de vefat etti. Ka’b. Mâlik (ra), Hz. Peygamber’e biat edip ondan hadis rivayet eden Ümmü Ma’bed Umeyre bint Cübeyr es-Selimî (r.anha), kendine ait bir ziynet eşyasını Rasûlullah (sav)’a hibe eden Hayre ve Yemenli Safiyye adlı hanımlarla evlenmiş, bunlardan her birinden çocukları olmuştur. İslamiyet’i kabulünden önce şiirleriyle meşhur olan, Müslümanlığından sonra da Rasûlullah (sav)’ın şairi sıfatıyla Hassan b. Sabit (ra) ve Abdullah b. Revâha (ra) ile birlikte anılan Ka’b (ra)’ın Medine’nin beş büyük şairinden biri sıfatıyla Hassan b. Sâbit (ra)’ten sonra geldiği kabul edilmektedir. Onun, şiirlerinde İslam askerlerinin savaşlarda gösterdiği kahramanlıkları işlediği, ilerideki savaşlarda da yiğitlik göstereceklerini söyleyerek müşriklerin moralini bozduğu rivayet edilir. Ayrıca kaynaklarda Evs kabilesinin onun şiirlerinden etkilenerek İslamiyet’i kabul ettiği belirtilir.
Şuarâ suresinde şairleri kötüleyen, "Şairlere sapıklar uyar; onların her vadide şaşkın şaşkın dolaştıklarını ve gerçekte yapmadıkları şeyleri söylediklerini görmez misin?" mealindeki 224–226. ayetler nazil olunca Ka’b (ra), Hz. Peygamber’den kendi durumunu sormuş, Rasûl-i Ekrem de cihadın kılıç ve dille yapıldığını, İslam şairlerinin düşmana dilleriyle ok attıklarını belirtmiştir. Ka’b b. Mâlik (ra)’in İslamiyet ve Hz. Peygamber aleyhinde şiir söyleyen, fakat sonra Müslüman olan Abdullah b. Ziba’râ (ra), Amr b. el-Âs(ra), Dırâr b. Hattâb (ra) ve Abbas b. Mirdâs (ra) gibi şairlerin hicviyelerine karşı söylediği "nakiza"lar kırk beyte ulaşmaktadır. İkinci Akabe Biatı’ndan itibaren önemli olaylarla ilgili olarak söylediği şiirlerle, İslam tarihine de ışık tutmuş olan Ka’b (ra)’ın bir divanı bulunmaktadır. Doğrudan Hz. Peygamber’den ve hemşehrisi Üseyd b. Hudayr (ra)’dan seksen hadis nakleden Ka’b b. Mâlik (ra)’in rivayetlerinden üçü hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim’de yer almıştır. Kendisinden oğulları Abdullah, Ubeydullah, Abdurrahman, Muhammed, Ma’bed, kızı Ümmü Abdullah b. Üneys ve torunu Abdurrahman b. Abdullah ile Câbir b. Abdullah, Abdullah b. Abbas ve Ebû Ümâme gibi sahabeler rivayette bulunmuşlardır.
