On yıllardır devam eden İsrail zulmü ve Filistin direnişi, hepimizin bildiği bir mesele olmasının yanında, yaşananların özüne ve veçhelerine dair etraflıca malumat sahibi olmayı gerektiriyor. Bu amaçla, Filistin halkına reva görülen şiddetin soykırım boyutuna vardığı bugünlerde İsrail sorununun ve Filistin işgalinin tarihini, arka planını, aktörlerini anlamak adına farklı alanlarda yazılan nitelikli kitaplardan oluşan bir seçki hazırladık.
1- Kudüs… Ey Kudüs - Larry Collins & Dominique Lapierre (Kronik Kitap)
Kudüs, şüphesiz ki bir şehirden çok daha fazlasını ifade ediyor. Larry Collins ve Dominique Lapierre’ın bu ünlü eseri, 1948 Arap-İsrail Savaşı sırasında parçalanan şehrin dramatik ve olağanüstü öyküsünü anlatıyor. Filistin’i bölmek için yapılan Birleşmiş Milletler oylamasının Yahudilerde yarattığı sevinç ve Araplar arasında yaşanan derin üzüntü, Tel-Aviv - Kudüs karayolu boyunca yaşanan savaşlar, 1948 yılı Mart ayı sonlarında Kudüs’ün neredeyse aç bırakılması, Hurva’nın tahrip edilmesi ve Eski Şehir’in yıkılmasına neden olan saldırılar, İsrail Devleti’nin ilan edilişi, Arap Lejyonu’nun Kudüs’e girişi, Deir Yassin ve Hadassah Hastanesi katliamları gibi bugün dahi yankıları devam eden olaylar kitap boyunca Arap ve Yahudi aktörler üzerinden tüm ayrıntılarıyla ele alınıyor.
2- Yeryüzünün En Büyük Hapishanesi - Ilan Pappe (Küre Yayınları)
Ünlü tarihçi Ilan Pappe, bu önemli çalışmasında Filistin işgalinin temelini oluşturan generallerin ve politikacıların motivasyonları ile karar alma süreçlerini analiz ederken, yakın dönemde gizliliği kaldırılan arşiv belgelerini de kullanarak “dünyanın en büyük açık hava hapishanesi”nin portresini çiziyor.
3- Kudüs Yazıları - Taha Kılınç (Aşina Kitap)
Ortadoğu coğrafyası ve İslam dünyası mevzubahis olduğunda akla ilk gelen isimlerden gazeteci Taha Kılınç’ın bu kitabı, Filistin ve Kudüs seferberliğine “bilgi temelli” bir katkıda bulunma amacını taşıyor. Kudüs konusunda Türkiye toplumunun bilgisinin sınırlı olduğu bilinciyle hareket eden yazarın kitabında yer alan otuz dört metin, “Nereden başlayalım?” sorusuna mütevazı bir cevap denemesi.
4- Gazze Tarihi - Jean-Pierre Filiu (Bilge Kültür Sanat)
Gazze’yi konu alan ilk ve en kapsamlı tarih araştırmalarından biri olan bu ödüllü kitap, Gazze’nin uzun hikâyesini Antik Mısır medeniyetinden Osmanlı İmparatorluğu’nun sonuna dek getirdikten sonra geçtiğimiz yüzyılın olaylarını titizlikle ele alıyor.
5- İsrail Lobisi ve Amerikan Dış Politikası - John J. Mearsheimer & Stephen M. Walt (Küre Yayınları)
ABD’nin uluslararası ilişkiler alanındaki en ünlü realist teorisyenlerinden Mearsheimer ile Walt, bu çalışmalarında İsrail ve Amerika’nın kadim dostluğuna geniş bir perspektiften bakıyor; Birleşik Devletler’in mutlak surette İsrail’in yayında yer almasının en önemli sebeplerinden biri olan İsrail lobisinin Amerikan Senatosu’ndaki gücünün geniş ve kapsamlı bir analizini yapıyorlar.
6- Osmanlı Filistin’inde Bir Posta Memuru - M. İzzet Derveze (Klasik Yayınları)
Osmanlı Devleti’nin Arap vilayetlerindeki hakimiyetinin son günlerine şahitlik etmiş Arap milliyetçisi Filistinli bir aydın olan, aynı zamanda posta memurluğu da yapan İzzet Derveze’nin hatırlarının yer aldığı kitap, 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başındaki bir Osmanlı-Arap şehrinde gündelik hayatın nasıl aktığı konusunda ilginç ipuçları sunuluyor. Arap vilayetlerinde gelişen siyasî ve ideolojik faaliyetlerin içinde bulunan Derveze’nin hatıraları, söz konusu dönemi ve coğrafyayı anlamak için kıymetli bir eser.
7- Küçük Bir Ayrıntı - Adania Shibli (Can Yayınları)
Filistin edebiyatının yeni nesil yazarlarından 1974 doğumlu Adania Shibli, bu kısa romanında Filistin dramını çarpıcı bir hikâye üzerinden anlatıyor. 13 Ağustos 1949 günü genç bir kızın Nakab çölünde İsrail askerleri tarafından cinsel saldırıya uğraması ve öldürülmesi ile başlayan roman, iki ayrı zaman diliminde geçiyor. Romanın ikinci bölümünde yazar, öldürülen genç kızın hikâyesinin peşine düşen Ramallahlı bir kadın gazetecinin hikâyesini yine aynı ustalıkla okura sunuyor.
8- Kudüs: Bir Pusula - Akif Emre (Büyüyenay Yayınları)
Merhum Akif Emre’nin Kudüs, Filistin ve Ortadoğu yazılarını bir araya getiren kitap, yazarın engin birikimini ve şahitliklerini okura aktarırken, bölgenin kapsamlı bir panoramasını da çiziyor.
9- Ortadoğu Konuşmaları: Bölgesel ve Küresel Perspektiften Arap Baharı - Ed: Zahide Tuba Kor (Küre Yayınları)
Editörlüğünü Zahide Tuba Kor’un üstlendiği kitap, Şubat 2011 ila Haziran 2014 tarihleri arasında Bilim ve Sanat Vakfı Küresel Araştırmalar Merkezi’nin çeşitli akademisyen, araştırmacı ve gazetecilerle düzenlediği Ortadoğu’yla ilgili yirmi iki toplantıyı ve bir söyleşiyi ihtiva ediyor. Çalışma; yerel, bölgesel ve küresel perspektiften Arap Baharı’nı değerlendirirken, güncel siyasetin dar çerçevesine sıkışmaksızın sürecin arka planına, gidişatına ve muhtemel sonuçlarına dair kapsamlı bir bakış fırsatı sunuyor.
10- Ortadoğu’ya Dair Yirmi Tez - Taha Kılınç (Ketebe Yayınevi)
Taha Kılınç, bu kitabında Ortadoğu coğrafyasını gerçekçi ve makul bir bakış açısıyla kavramak mecburiyetinde olduğumuzun altını çiziyor. Ortadoğu’nun belkemiğini oluşturan dört ülkenin (Türkiye, Mısır, İran ve Suudi Arabistan) tarihine sıklıkla atıfların yapıldığı kitap, coğrafyanın kendi iç dinamiklerine işaret ediyor.
11- Filistin’i Bölüşmek - Avi Shlaim (Küre Yayınları)
Britanyalı usta tarihçi Avi Shlaim, ses getiren bu dikkat çekici kitabında Doğu Ürdün Emiri Abdullah ile sonradan İsrail hükümeti olacak olan Yahudi Ajansı’nın lider kadrosu arasındaki gizli ilişkilere odaklanıyor. İngiliz, Arap ve İsrail yazılı kaynaklarını kullanarak hazırlanan kitap, 1921’den 1951’e kadar İsrail ile Araplar arasındaki otuz yıllık ilişkinin izlerini takip etmeyi mümkün kılıyor.
12- Antony Loewenstein - Filistin Laboratuvarı ( Metis Yayınları)
Filistin Laboratuvarı, Jeff Bezos ve Cemal Kaşıkçı’nın telefonlarını hackleyen Pegasus yazılımından, binlerce Rohingyalıyı katleden Burma ordusuna satılan silahlara ve Avrupa Birliği tarafından Akdeniz’de boğulmaya terk edilen mültecileri izlemek için kullanılan insansız hava araçlarına kadar uzanan bir girişimi; İsrail’in dünyanın en acımasız çatışmalarından bazılarını körükleyen casusluk teknolojisi ve savunma donanımını geliştirmede nasıl lider haline geldiğini ve Filistin işgalinin bu süreçteki rolünü anlatıyor.
13- İsrail’de Çatışan Kimlikler: Filistinliler ve Yahudiler - Tuğçe Ersoy Ceylan (Küre Yayınları)
Tuğçe Ersoy Ceylan, toplumlar arası güvenlik ikilemi kavramını analitik bir çerçeve olarak kullanarak, İsrail vatandaşı Filistinliler ve Yahudiler arasındaki ilişkiyi, aynı zamanda Filistinlilerin İsrail devletiyle ilişkisini kimlik güvenliği bağlamında ele alıyor bu çalışmasında. Kitap, hem sosyal psikoloji hem de uluslararası ilişkiler disiplininden istifade edilen bir çerçevede, İsrailli Filistinlilerin Yahudilerle ve İsrail devletiyle münasebetlerini analiz ediyor.
14- Modern Filistin Tarihi - Ilan Pappe (Phoenix Yayınevi)
Ilan Pappe’nin bu eseri, Filistin ile ilgili tarihsel araştırmalara ve bu konuyu çalışan araştırmacılara genel bir bakış sağlayan, İsrail tarihinin Siyonist yorumuna adeta meydan okumak üzere şekillenen önemli ve değerli bir çalışma.
15- Arapların Gözünden Haçlı Seferleri - Amin Maalouf (Yapı Kredi Yayınları)
Lübnan asıllı Fransız yazar Amin Maalouf, bu klasikleşen kitabında 11. yüzyılın sonundan 13. yüzyılın başına kadar devam eden Haçlı Seferlerini egemen tarih anlayışının yerine “öteki”nin gözünden anlatıyor. Kitap, akıcı kurgusu ve edebi üslubuyla Ortadoğu tarihini anlatan kitaplar içerisinde özel bir yere sahip.
16- Demir Duvar: İsrail ve Arap Dünyası - Avi Shlaim (Küre Yayınları)
Siyonistler, 1920’lerde “Demir Duvar” doktrinini geliştirdiler. Buna göre, İsrail Araplarla müzakereleri ancak ve ancak güçlü bir askeri konum edinerek yürütmeliydi. Avi Shlaim’e göre, İsrail siyasetinin temel taşı haline gelen bu doktrin yüzünden ılımlılar ötekileştirildi ve birçok uzlaşı fırsatı kaçırıldı. Edward Said’in “Modern Ortadoğu çalışmaları için bir dönüm noktası” diye nitelendirdiği Avı Shlaim’in bu çalışması, İsrail’in siyasi ve askeri hamlelerini, belgeler ve sürecin kilit önemdeki isimleriyle yaptığı mülakatlar temelinde tarafsız bir bakış açısıyla analiz ediyor.
17- Kudüs ve II. Abdülhamid - Erdem Demirkol (Taş Mektep Yayın Atölyesi)
Sultan II. Abdülhamid’in Kudüs’teki gayrimüslimlerin dini mekânlarına karşı takip ettiği siyaseti belgeler üzerinden ortaya koymaya çalışan Erdem Demirkol’un bu önemli kitabı, verdiği başarılı örneklerle Kudüs’te halen sürmekte olan çatışmaların tarihi arka planına projeksiyon tutuyor.
18- Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları - Fahir Armaoğlu (Kronik Kitap)
Fahir Armaoğlu’nun kaleme aldığı bu çalışma, “Filistin neresidir?” sorusuyla başlayan, Theodor Herzl ve Sultan II. Abdülhamid görüşmeleri, Osmanlı’nın son yılları, Balfour Deklarasyonu, İsrail’in kuruluşu, 1948-49 Arap-İsrail Savaşı, 1956 Süveyş Savaşı, 1967 Arap-İsrail Savaşı, 1973 Arap-İsrail Savaşı, Camp David, Batı Şeria, Beyrut, Lübnan, Sabra ve Şatila Katliamı gibi kritik noktalara temas eden bir başucu kitabı.
19- Filistin Sineması: Bir Ulusun Hayalleri - Der: Hamid Dabaşi (Agora Kitaplığı)
Seksenli yıllardan itibaren dünya sahnesinde etkili bir sanatsal güç olarak boy gösteren Filistin sineması, Filistinlilerin on yıllardır sürdürdüğü haklı ve onurlu mücadelelerinin sanatsal olarak ifade bulduğu önemli bir tanıklık. Bir grup araştırmacı ve aktivistin bir araya gelerek hazırladığı bu çalışma, Filistin mücadelesini Filistinli sinemacıların diliyle anlatıyor.
20- Yahudiler ve Modern Kapitalizm - Werner Sombart (Küre Yayınları)
Kapitalizm ve din arasında nasıl bir ilişki vardır, modern kapitalizmin oluşumunda Yahudilerin rolü nedir, Avrupa’ya geçen Yahudiler ticareti ve borsayı nasıl hükmü altına aldılar, ekonomik yaşamda Yahudi dininin önemi nedir, sanayi nasıl ticarileştirildi, Yahudilik modern kapitalizme yönelik doğal bir yeteneğe mi sahiptir gibi sorulara makul cevaplar öneren Werner Sombart, kapitalizmin gelişim seyrinde Yahudilerin rolünü büyük bir titizlikle ele alıyor kitabında.
21- Levant’ta Dönüşüm Çağı: Modern Suriye, Lübnan, Filistin ve İsrail’in Oluşum Süreçleri - Selim Sezer (Babil Kitap)
Selim Sezer, bu titiz çalışmasında Cebel-i Lübnan’da mutasarrıflık rejiminin kuruluşundan başlayarak sırasıyla Levant bölgesindeki düşünce hareketlerini, geç Osmanlı döneminde bölgenin siyasal panoramasını, Birinci Dünya Savaşı ve Levant’taki kırılma dönemi manda yönetimlerini, Filistin’in idaresini ve son olarak İsrail’in kuruluşunu ele alıyor.
22- Şairlerin Gazze’si: Geride Kalanların Türküsü - Haz: Adem Turan (İlke Yayıncılık)
Gazze’deki zulme kayıtsız kalmayan Türk şairlerin Filistin ve Gazze’nin sesinin daha fazla duyulmasına katkı sağlamak amacıyla bir araya gelerek kaleme aldıkları yazılardan oluşan kitap; Hüseyin Akın, Nurullah Genç, Ali Ayçil, Cahit Koytak, Alper Gencer, Mevlana İdris ve daha pek çok ismi bir araya getiriyor.
23- Gazze’nin Gözyaşları - Mads Gilbert & Erik Foss (Pegasus Yayınları)
2008 yılının sonunda İsrail’in Gazze’ye düzenlediği 22 günlük saldırıda yüzlerce Filistinlinin hayatını kaybedişinin Batılı şahitleri olan Norveçli gönüllü doktorlar Erik Fosse ve Mads Gilbert, o 22 günde şahit olduklarını tüm açıklığıyla anlatıyorlar Gazze’nin Gözyaşları’nda.
24- Kudüs Fatihi Selahaddin Eyyubi - Ramazan Şeşen (Yeditepe Yayınevi)
Ramazan Şeşen’in kaleme aldığı kitap, tüm ömrünü Ortadoğu’da güçlü bir Müslüman siyasi birliği tesis etmek ve Haçlıların elindeki İslâm topraklarını kurtarmak idealine adayan büyük komutan Selâhaddin Eyyûbî’nin hayatını ve mücadelesini anlatıyor.
25- Suriye-Filistin-Kudüs Seyahati ve Siyonizm Meselesi - Yusuf Akçura (İşaret Yayınları)
Yusuf Akçura’nın 1913’te ziyaret ettiği Beyrut, Yafa, Tel Aviv ve Kudüs’e dair izlenimlerini barındıran kitap, İsrail’in kuruluşuna zemin hazırlayan Siyonizm düşüncesinin temellerinin nasıl atıldığını da ortaya koyuyor.
26- 19. Yüzyılın Başlarında Kudüs - Abdullah Çakmak (İLEM)
Köklü bir tarihe sahip olan Kudüs’te Osmanlı Devleti’nin 1798-1841 yılları arasında uyguladığı siyaseti konu edinen kitap, yaşanan siyasi olayları ve idari değişiklikleri, devletin Müslümanlara yaklaşımını ve gayrimüslimlere tanıdığı hakları, halkın devletle olan irtibat yollarını inceliyor.
27- Osmanlı’da İki Amerikalı Misyoner - Ayşe Aksu (Dergâh Yayınları)
Osmanlı topraklarına gelen ilk Amerikalı misyonerler Levi Parsons ile Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs seyahat raporlarını bir araya getiren bu dikkat çekici çalışma, dünyaya nizam getirme iddiasından vazgeçmeyen ABD’nin bölgedeki ilk adımlarını keşfetmek isteyenler için bir başucu kitabı niteliğinde.
28- Hece Dergisi Kudüs Özel Sayısı
Türkiye’nin 1997’den beri yayınlanan en önemli edebiyat dergilerinden biri olan Hece’nin 2022 yılı Haziran-Temmuz-Ağustos ayında yayınladığı “306-307-308 Kudüs Özel Sayısı”, farklı alanlardan birçok ismi Kudüs için bir araya getiriyor. Dergide Kudüs davası ve Filistin meselesini merkeze alan şiir, öykü, roman, çizgi gibi edebi türlerin yanı sıra söyleşi, düşünce yazısı, tarih, din ve ekonomi gibi ilmi konularda birbirinden kıymetli yazılar yer alıyor.
29- Kudüs’ten Beyrut’a - Hacı Emîn el-Hüseynî (Ketebe Yayınevi)
Filistin mücadelesinin en önemli aktörlerinden Hacı Emîn el-Hüseynî’nin kaleme aldığı kitap, Hacı Emîn el-Hüseynî’nin İngiliz mandası ve Siyonist işgale karşı örgütlediği direnişten Adolf Hitler’le görüşmesine, Arap liderlerle kurduğu yakın münasebetlerden İslâm coğrafyasının dört bir yanına yaptığı seferlere kadar Filistin’in yakın tarihindeki birçok hadisenin iç yüzünü ortaya koyan hatıralardan oluşuyor.
30- İsrail’de Hatırlama: Güvenlik, Yahudilik ve Filistin - Yunus Can Polat (Küre Yayınları)
İsrail resmi tarih yazımının bir yapı-söküme uğratıldığı, “kadim Yahudi ulusunun tarihi” anlatısı ile bütüncül bir hesaplaşmaya girişen kitap; Yahudilik, Yahudi modernleşmesi, Siyonizm ve Yahudi ulus-devlet inşası gibi olguları, geniş bir siyaset bilimi, tarihsel sosyoloji, siyasal antropoloji, arkeoloji, uluslararası ilişkiler ve iktisat tarihi literatüründen de faydalanılarak açıklığa kavuşturuyor.
