Hz. Peygamber’den yaklaşık iki yıl sonra (M.573) Mekke’de dünyaya geldi. Kureyş’in Teymoğulları kabilesine mensuptur. Babasının adı Osman olup Ebû Kuhâfe künyesiyle tanınmıştır. Annesi ise Ümmü’l-Hayr Selma bint. Sahr’dır. Cahiliye döneminde adı Abdü’l-Kâbe olan ismi, Müslüman olduktan sonra Hz. Peygamber tarafından Abdullah olarak değiştirilmiştir. Allah Rasûlü (sav)’nün kendisini cehennemden azat edildiğini müjdelemesi sebebiyle “Atîk”, O’nun peygamberliğini ve getirdiği haberleri tereddütsüz kabul etmesi sebebiyle de “Sıddîk” olarak tanınmıştır. Hz. Ebû Bekir (ra)’in diğer bir hususiyeti de kendisi hayatta iken bütün aile fertleri İslâm’a girmiş tek sahabi olmasıdır. [1]
Hz. Ebû Bekir (ra) gençliği döneminde ticaretle meşgul olması sayesinde Mekke’nin varlıklı insanları arasına girmeyi başardı. Bu sayede elde ettiği varlığıyla İslami tebliğin başlangıç döneminde efendilerinin ağır işkencelerine maruz kalan Bilâl-i Habeşî, Âmir b. Füheyre, Ümmü Lübeys ve Füheyre gibi Müslüman olmuş köle ve cariyeleri satın alarak onları hürriyetlerine kavuşturdu. [2]
Hz. Ebû Bekir (ra), İslam’ı ilk kabul eden sahabedendir. Kendisi bizzat Hz. Peygamber’e gidip onunla görüşme yapmış, ardından da tereddütsüz bir şekilde Müslüman olmuştur. Kureyş’in ileri gelenlerinden olması sebebiyle onun aracılığıyla Hz. Osman b. Affân (ra), Hz. Talha b. Ubeydullah (ra), Hz. Sa‘d b. Ebî Vakkâs (ra), Hz. Zübeyr b. el-Avvâm (ra) ilk Müslümanlar arasına dahil olmuşlardır. [3]
Hz. Ebû Bekir (ra) tebliğin başlangıcından itibaren sürekli olarak Hz. Peygamber’in yanında yer aldı. Mekke müşriklerinin baskılarının dayanılmaz hale geldiği dönemlerde dahi Mekke’den ayrılmayıp, tüm baskılara Allah Rasûlü (sav) ile birlikte direndi. Nihayet Mekke’yi de ancak Hz. Peygamber ile birlikte terk edip onun hicretteki yol arkadaşı oldu. [4] Mekke’de olduğu gibi Medine döneminde de çok kısa süreli görevler dışında sürekli olarak Hz. Peygamber’le birlikte bulunup, bütün büyük sefer ve savaşlara onun yanında iştirak etti. Uhud ve Huneyn savaşlarında Hz. Peygamber’in canına kastedildiği çarpışmalar esnasında onu en yakınında koruyanların başında yer aldı. Allah Rasûlü (sav) Tebük seferinde en büyük sancağı ona teslim etti. [5]
Hz. Ebû Bekir (ra), savaşta olduğu gibi barış şartlarında da Allah Rasûlü (sav)’nün sürekli yanı başında olmuştur. Nitekim Hz. Peygamber (sav) alacağı kararlar öncesinde en çok kendisiyle istişare etmiş ve çoğunlukla da onun yaptığı teklifleri uygulamaya koymuştur. Mesela Bedir esirlerine nasıl muamele edeceği konusunda ashabıyla yaptığı istişarenin ardından Hz. Ebû Bekir (ra)’in tavsiyesini uygun bulmuş, bu doğrultuda esirleri fidye karşılığında serbest bırakmıştır. [6]
Hz. Ebû Bekir (ra), Hicretin 9. yılında gerçekleşen hac mevsiminde Allah Rasûlü (sav) adına hac emiri olarak görev yaptı. Bundan bir yıl sonra gerçekleşen veda haccında da Hz. Peygamber’in yanında yer aldı. [7]
Hz. Peygamber, rahatsızlığı sebebiyle namazı kıldıramayacak duruma geldiğinde imamet görevinin Hz. Ebû Bekir (ra) tarafından ifa edilmesini istemiş, o da Allah Rasûlü (sav)’nün vefatına kadar Mescid-i Nebi’de Müslümanlara namaz kıldırmış [8], Allah Rasûlü (sav)’nün vefatının ardından Ensâr ve Muhacir ileri gelenleri arasında gerçekleşen görüşmeler sonucunda Hz. Ebû Bekir (ra) her iki tarafın da biatını almak suretiyle halife seçilmiştir. [9] Onun göreve gelmesiyle birlikte, daha önce işaretleri alınmaya başlayan ridde (dinden dönme) olayları daha da yayılmış, öyle ki, Arap Yarımadası’nın neredeyse tamamında Medine’deki siyasî otoriteye karşı isyanlar başlamıştır. Bu isyanlarda başı çekenler, aynı zamanda kendilerinin de peygamber olduğunu iddia eden Müseylime ve Secah gibi şahıslardır. Bu süreçte bazı Arap kabileleri ise Müslümanlık üzere kalacaklarını, ancak zekât vermeyeceklerini ilân etmişlerdir. Başta Hz. Ömer (ra) olmak üzere bazı ashab önderleri, dinden dönmeyen fakat zekâttan kaçınanlarla bir süre savaşılmamasının uygun olacağını ileri sürmüşlerdir. Ancak Hz. Ebû Bekir (ra), namazla zekâtın arasını açanlarla sonuna kadar savaşılacağını ilân etmiş ve hem dinden döndüğünü duyuran, hem de zekâta karşı çıkan bütün kabileler üzerine topyekûn askerî harekâta girişmiştir. Onun bu kararlı tutumu sayesinde kısa sürede Arabistan’a tekrar Müslümanlar hakim olmuşlardır. Bu sebeple Hz. Ebu Bekir (ra)’i, Hz. Peygamber’den sonra Arap Yarımadası’nda siyasî birliği sağlayan kişi olarak kabul etmek mümkündür. [10]
Arabistan’da birliğin sağlanmasının ardından Hz. Ebû Bekir (ra), daha önce Hz. Peygamber’in hedef gösterdiği dinin dünyaya yayılması prensibi gereğince Yarımada dışına çıkarak Kuzey-doğu da İran, Kuzey-batı da ise Bizans’ın hakimiyetindeki topraklar ve buralarda bulunan kabileler üzerine askerî seferler başlattı. Bu adımlar daha sonra gerçekleştirilecek olan İran ve Bizans fetih harekâtının başlangıcını teşkil eder. Nitekim onun zamanında Müslüman ordular özellikle Şam cephesinde önemli başarılar kazanmışlar, Bizans’ın doğu bölgelerinde bulunan önemli şehirleri sırasıyla ele geçirmeye başlamışlardır. Bu bölgedeki fetih haberlerinin gelmesi sırasında Hz. Ebû Bekir (ra) 22 Cemâziyelâhir 13 (23 Ağustos 634) tarihinde vefat etti. [11]
Hz. Ebû Bekir (ra), hem cahiliye döneminde, hem de tebliğ sonrasında Hz. Peygamber’in en yakın dostu olmuştur. Daha sonra kızı Hz. Âişe (r.anha)’nin Allah Rasûlü (sav) ile evlenerek müminlerin anneleri arasına katılması da onların aralarındaki dostluk bağını daha da güçlendirmiştir. Nitekim Rasûl-i Ekrem (sav)’e en çok kimi sevdiği sorulduğunda ilk önce Hz. Ebû Bekir (ra)’in, ardından da onun kızı ve kendi eşi olan Hz. Âişe (r.anha)’nin adını vermiştir. [12]
Hz. Ebû Bekir (ra), güzel ahlâkı, doğruluğu ve cömertliği ile hem cahiliye döneminde hem de Müslümanlığından sonra dost düşman herkesin takdirini ve saygısını kazanmıştır. O, cahiliye döneminde dahi putlara tapmamış, kendisini, zamanının insanlarının müptela oldukları cahiliye davranışlarından korumuştur. Varlıklı haline rağmen mütevazı oluşu, insanlara karşı hoşgörülü davranışı, yumuşak huyluluğu ve merhameti ile ashab arasında örnek bir şahsiyet haline gelmiştir. Allah Rasûlü (sav), ümmeti arasında en merhametli kişinin Hz. Ebû Bekir (ra) olduğunu bildirerek onun bu özelliğine şahitlik etmiştir. [13]
Hz. Ebû Bekir (ra), örnek kişiliği yanında aynı zamanda alim ve fazıl bir kişiydi de. Kur’ân-ı Kerîm’i en güzel okuyanlardandı. O kadar ki, okuyuşundan etkilenen kişilerin sayısı artmaya başlayınca Mekke müşrikleri onun açıktan Kur’ân okumasını ve dışarıdan görülecek bir şekilde namaz kılmasına engel olmuşlardır. [14] Aynı zamanda iyi bir hatip olan Hz. Ebû Bekir (ra), bu kabiliyetini Müslümanlara nasihat yolunda kullanmıştır. Bir hutbesinde halka şöyle seslenmiştir:
“Bir millet, Allah yolunda cihadı terk ederse zillete dûçâr olur. Bir millet arasında kötülükler yaygın olursa Allah onlara umumî bir belâ verir. Allah’a ve Râsulüne itaat ettiğim sürece bana itaat ediniz. Şayet onlara isyan edersem bana itaatiniz gerekmez. Allah’ın rahmeti üzerinize olsun." [15]
İslam’ın insana verdiği değeri anlayan ve bunun uygulamalarıyla en güzel bir şekilde gösteren Müslüman önderlerin başında Hz. Peygamber’den sonra şüphesiz Hz. Ebû Bekir (ra) gelir. Bu sebepledir ki, fethe gönderdiği ordu komutanlarına gittikleri bölgeleri talan etmemelerini, ağaçları kesmemelerini, düşmanın hayvanlarını keyfi olarak telef etmemelerini, kendilerine kılıçla mukabele etmeyenlerle savaşmamalarını, kadın ve çocuklar ile din adamlarına karşı silah kullanmamalarını emretmiştir. Ona göre Müslüman askerler sulh esnasında olduğu gibi, savaşırlarken de İslam’ı temsil ettiklerini unutmamalıdırlar. Zira ancak böyle bir anlayış, savaşları kin ve intikam kavgasından cihad metodu haline getirebilecektir. [16]
Örnek yaşayışı ve davranışlarıyla ashaba ve kendisinden sonraki bütün Müslümanlara örnek olan Hz. Ebû Bekir (ra), bu hususta Allah Rasûlü (sav)’nün de takdirini kazanmıştır. Nitekim Hz. Peygamber (sav), “Muhakkak ki, arkadaşlığı hususunda da, malı hususunda da insanların en cömerdi Ebû Bekir’dir. Ümmetimden kendime bir dost edinseydim Ebû Bekir’i edinirdim” sözleriyle onu övmüştür. [17]
Hz. Ömer (ra) ise onun hakkında şöyle bir tespitte bulunmuştur:
“Rasûlullah (sav) bizden Allah yoluna mal sarf etmemizi istediğinde ben Ebû Bekir’i geçmek için malımın yarısını teslim ettim. Allah Rasûlü (sav) aileme ne bıraktığımı sorduğunda ben de malımın geri kalan yarısını bıraktığımı söyledim. Birazdan Ebû Bekir geldi ve sahip olduğu malının tamamını verdi. Rasûlullah (sav) aynı soruyu ona da sorduğunda şu cevabı verdi: Ben aileme Allah’ı ve onun Rasûlü’nü bıraktım. Bu cevabı duyunca ben de kendi kendime onu hiçbir şeyde geçemeyeceğimi anladım.” [18]
[1] İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, I-VIII, Beyrut ts. (Dâru Sâdır), III, 171-172.
[2] İbn Hişâm, es-Sîretü’n-Nebeviyye, (thk. Mustafa es-Sakkâ-İbrahim el-Ebyârî-Abdülhâfız Şelebî), I-IV, Beyrut s., I, 340.
[3]İbn Hişâm, I, 267-269.
[4] İbn Sa’d, III, 172-173.
[5] İbn Sa’d, III, 175.
[6] Müslim, Cihad, 58; Tirmizî, Cihad, 34; İbn Abdilberr, el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb, I-VI, Kahire ts, (Dâru Nehdati Mısr), Kitabu’l-Meğâzî, (thk. Marsden Jones), I-III, Beyrut 1984, III, 880.
[7] Vâkıdî, Meğâzî, III, 1077.
[8] İbn Sa’d, III, 178-181.
[9] Buharî, Fedâil, 5, Meğâzî, 11; İbn Hişâm, IV, 310; İbn Sa’d, III, 181-188.
[10] Vâkıdî, Kitabu’r-Ridde, (thk. Yahya el-Cebûrî), Beyrut 1990., s. 49-50; Taberî, Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), I-XI, Beyrut ts. (Dâru’s-Süveydân); Câmiu’l-Beyân, I-XXX, Mısır 1968, III, 223, 242-244.
[11] Taberî, II, 419-420.
[12] Buhârî, Fedâil, 5; Müslim, Fedâil,8; İbn Mâce, Mukaddime, 27.
[13] İbn Sa’d, III, 176.
[14] İbn Hişâm, II, 11-13.
[15] Vâkıdî, Ridde, s. 48; İbn Hişâm, IV, 311.
[16] Taberî, III, 226-227.
[17] Buhârî, Fedâil, 2, 4; Müslim, Fedâil, 4-6; İbn Sa’d, III, 176.
[18] Ebu Dâvûd, Zekât, 27; Dârimî, Zekât, 17, 27. Ayrıca bk. Fayda, Mustafa, “Ebû Bekir”, DİA, X, 101-108.
