Son Peygamber

Bizler kurulu bir dünyaya doğmakta, fakat sosyal hayatın ürettiği bir bilinçle doğal çevremizle ilişki içine girmekteyiz. Çocukluktan itibaren gerek ailemiz ve gerekse yakın sosyal çevremizden aldığımız düşünce ve davranış tarzıyla tabii çevremize yaklaşırız. Dolayısıyla sosyal çevremizin görmediği veya görmezden geldiği pek çok şeyi biz de görmeyiz. Çevremizde farkına varmamız ve korumamız gereken bir çok şey olmasına karşın, çoğunlukla bunların farkında bile olmayız. Çünkü bunları ya biz kurmamışızdır, ya da her gün göre göre alışkanlık kazanmışızdır. Her an teneffüs ettiğimiz havanın, ışık ve ısısına muhtaç olduğumuz güneşin, havamıza oksijen üreten ve bize psikolojik bir haz veren yeşilin, içimizi açan berrak mavi gökyüzünün, zümrüt yeşili rengiyle insanları kendine çeken denizin varlığını ancak bunlar olmadığı zaman, ya da kullanılamaz hale geldiğinde fark ederiz. Fark ederiz de insan için ne büyük bir değer olduklarını o zaman anlarız.

Bu tabii düzen, Yüce Allah tarafından yaratılmış ve bize bahşedilmiştir.[1] Bu, Allah'ın insafna verdiği değerin bariz bir göstergesidir. Kur'ân-ı Kerîm yeryüzü ve gökyüzündeki canlı cansız bütün varlıkların belli bir ölçü ve dengeye göre yaratıldığını beyan ederken [2], insanın tabiattan faydalanma esnasında bu ölçü ve dengeyi bozmaması gerektiğine de dikkat çekmektedir. [3] Ölçülü ve dengeli biçimde tabiatla ilişki içine girmek, insan türünün mümkün olan en uzun sürede tabiattan faydalanması sonucunu doğuracaktır. Bir Kızılderili kabile reisinin söylediği gibi biz bu dünyayı atalarımızdan bir miras değil, çocuklarımızdan ödünç aldık.

İslam'ın, dinî alan kabul edilen sadece inanç ve ibadet konularında bizlere bir takım görevler yükleyip de hayatın diğer alanlarını boş bıraktığı düşünülmemelidir. İslam insan hayatının her yönüyle ilgili emirler, tavsiyeler ve uyarılar yapmaktadır. Dolayısıyla üzerinde durduğumuz bu konuyla ilgili bir takım emir, tavsiye ve uyarılarda da bulunmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• İslam Müslümanlara bütün varlıklara saygı duymayı, onların hayat hakkına ilişmemeyi öğretmektedir. Çünkü her Müslüman, "Yedi kat gök, yeryüzü ve bunlarda bulunan varlıklar Allah'ı tesbih ederler. Onu övgüyle tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur." [4] inancını taşır. Kur'ân-ı Kerîm'in israfı haram, savurganlığı şeytanın kardeşliği sayan beyanları [5] ile Peygamber Efendimiz'in akarsu dahi olsa abdest alırken israf edilmemesi gerektiğine dair uyarıları da [6] Müslümanlarda çevre şuuru oluşturmada önemli bir temel olacaktır.
• Müslüman bir insan kendisinin Allah'ın isimlerine mahzar olduğuna, bu isimlerin kendisinde tecelli ettiğine inanır. Allah'ın isimlerinden birisi "Kuddus" ismidir. Kuddus, mukaddes, temiz, pak olan demektir. Bu ismin bir tecellisi olarak Yüce Rabbimiz yeryüzünde sürekli olarak meydana gelen tabii kirlenmeleri, kurmuş olduğu ekolojik sistemle sürekli olarak temizlemektedir. Bu noktada Müslüman "Kuddus" isminin bir yansıması olarak kendisini ve çevresini temiz tutması gerektiği inancıyla hareket eder ve üzerine düşeni yapar.
• Kur'ân-ı Kerîm Allah'ın yeryüzünü imar görevini insana yüklediğini beyan eder. Bir ayette "Sizi yeryüzünde yaratıp, orayı imar etmenizi dileyen Allah'tır" [7] buyrulmaktadır. Ayette geçen "isti'mar" kelimesine tefsirciler tarafından iki anlam yüklenmiştir. İslam uleması yukarıda zikrettiğimiz âyete dayanarak, meskenlerin yapılması, su kanallarının açılması, ağaçlandırma çalışmaları gibi imar işlerinin topluma farz olduğunu söylemişlerdir.[8] İnsan tabii veya dinî bir görev olarak elbette ki yeryüzünü imar edecektir. Ama bunu, tabiatı tahrip etmeden yapmalıdır. Müslüman ahlakı bunu gerektirir.
• Hz. Peygamber de bu konuda Müslümanlara örnek olmuştur. Allah'ın bu emrini çok iyi bilen Peygamber Efendimiz Medine'de imar faaliyetlerine katılarak yaşadıkları şehrin mamur hale gelmesi için çalışmıştır. Ayrıca Mekke'nin yanında Medine ve Taif bölgelerini de harem alanı ilan ederek oralarda ağaç kesmeyi ve avlanmayı yasaklamıştır. Adiy b. Zeyd (ra) Hz. Peygamber'in Medine'nin her cihetinden 2 beridlik (yaklaşık 30 km.) bir alanı (yaklaşık 1000 kilometrekare) koruluk (hıma/harem) bölgesi ilan ettiğini ve ağaçların kesilmesini, dallarının kırılmasını yasakladığını rivayet etmektedir. [9] Yine Hz. Peygamber gölgesinde yolcuların, hayvanların gölgelendiği çöl bitkisi sidr ağacını kesmeyi yasaklamış ve kesene beddua etmiş, lanetlemiştir. [10]

Ayrıca Efendimiz yaşadıkları şehrin temiz tutulması yönünde emir ve tavsiyelerde bulunmuş, bitki ve hayvanların korunmasına özen göstermiştir. Bu noktada Peygamber Efendimiz'in mescidin temizlenip güzel koku ile kokulanmasına [11], avluların temiz tutulmasına [12], durgun sulara idrar yapılmamasına [13], içme sularının yakın çevresine çöp dökülmemesine [14] dair emirleri ile susuzluktan ağzı kurumuş, dili sarkmış bir köpeğe kuyudan ayakkabısıyla su çıkarıp susuzluğunu gideren adamın cennetlik olduğuna [15], kedisini eve hapsedip açlıktan öldüren yaşlı kadının da cehennemlik olduğuna [16] dair haberleri de hatırlanmalıdır.

Bu örnekler göstermektedir ki Yüce Peygamberimiz her konuda olduğu gibi çevreyi koruma, temiz tutma hususunda da ümmetine hep örnek oluyordu. Ayrıca Efendimiz'in ağaç dikmeye teşvik eden; "Kıyamet kopmaya yakınken elinizde bir ağaç fidanı var ve onu dikmeye vakit bulabilirseniz onu dikin" [17], "Kim bir ağaç dikerse onun için ağaçtan hasıl olan ürün kadar Allah sevap yazar." [18], "Her kim boş, kuru ve çorak bir araziyi ihya ederse bu amelinden dolayı Allah tarafından mükafatlandırılır. Herhangi bir canlı ondan faydalandıkça orayı ihya edene sadaka yazılır" [19], "Müslümanlardan bir kimse bir ağaç dikerse o ağaçtan yenen mahsul mutlaka onun için sadakadır. Yine o ağaçtan çalınan meyve de onun için sadakadır. Vahşi hayvanların yediği de sadakadır. Kuşların yediği de sadakadır. Herkesin ondan yiyip eksilttiği mahsul de onu dikene ait bir sadakadır" [20], hadis-i şerifleri bu duyarlılığın ve çevre bilinci oluşturmaya teşvikin tam bir göstergesidir.

Kur'ân-ı Kerîm Allah'ın yeryüzünü imar görevini insana yüklediğini beyan eder. Bir ayette "Sizi yeryüzünde yaratıp, orayı imar etmenizi dileyen Allah'tır" buyrulmaktadır.

1. Bkz. Kur`ân, 14/32; 16/12, 14; 22/65; 29/61; 31/20; 35/13; 39/5; 45/13

2. Hicr 15/16-20; Kamer 54/49

3. Rahman 55/7-12

4. İsra 17/44

5. Araf 7/31; İsra 17/26-27, 29-30; Taha 20/81

6. İbn Mace, İkame, 193

7. Hud 11/61

8. Ebu Hayyan, el-Bahru`l-Muhit, Beyrut 1992, 6/175

9. Ebû Davud, Menasik, 96

10. Ebû Davud, Edeb, 159

11. Tirmizî, Cuma, 64

12. Tirmizî, Edeb, 41

13. Buharî, Vudu`, 68; Müslim, Taharet, 94-96; Ebû Davud, Taharet, 36

14. Servet Armağan, İslam Çevre Hukukunun Genel Esasları, İslam ve Çevre, s. 250

15. Buharî, Bed`ü`l-halk, 17, Edeb, 27

16. Buharî, Ezan, 90

17. Buharî, Edebu`l-müfred, Kahire 1379, s.168

18. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5/415

19. Münavi, Feyzu`l-kadir, 6/39

20. Müslim, Müsakat, 7-10, 12; Buharî, Edeb, 27; Hars, 1